Τα στοιχεία για τους θανάτους που προκαλεί η κλιματική αλλαγή διαρκώς ανανεώνονται, ζωγραφίζοντας μια εικόνα όλο και πιο τρομακτική. Έρευνες επιβεβαιώνουν ότι η ανθρώπινη ζωή χάνεται από παράγοντες όπως η ακραία ζέστη, οι καταστροφικές πυρκαγιές, αλλά και ασθένειες που συνδέονται άμεσα με τις δραματικές αλλαγές στο κλίμα του πλανήτη, αποτέλεσμα της υπερθέρμανσής του.

Έτσι, παράλληλα με την αγωνιώδη προσπάθεια για την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της κλιματικής αλλαγής, αναδύεται ένα άλλο, εξίσου κρίσιμο και επιτακτικό ζήτημα: η προστασία της ανθρώπινης υγείας.

Μάλιστα, στις 28 Οκτωβρίου, ο Μπιλ Γκέιτς είχε τονίσει πως, ενώ η κλιματική αλλαγή είναι ένα σοβαρό ζήτημα, δίνεται υπερβολική έμφαση στις εκπομπές και τη θερμοκρασία, αλλά πολύ λιγότερη στη μείωση των επιπτώσεων μέσω άλλων οδών, όπως η βελτίωση της υγείας.

Η έκθεση Lancet Countdown, που δημοσιεύτηκε στις 29 Οκτωβρίου, ήρθε να επιβεβαιώσει με εντυπωσιακά στατιστικά στοιχεία τις καταστροφικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία. Το πιο συγκλονιστικό, σε αριθμούς, ήταν η διαπίστωση ότι ένας άνθρωπος χάνει τη ζωή του κάθε μέρα αποκλειστικά εξαιτίας της ζέστης.

Εξίσου σημαντικά, όμως, είναι και τα δεδομένα για την κλιμάκωση του κινδύνου από την ακραία ζέστη. Η έκθεση αποκάλυψε ότι το ποσοστό θανάτων που σχετίζονται με αυτήν είχε εκτοξευθεί κατά 23% μεταξύ της δεκαετίας του 1990 και του 2010, ακόμα και μετά τη συνεκτίμηση της αύξησης του πληθυσμού.

Την περίοδο μεταξύ 2012 και 2021, η ζέστη σκότωσε κατά μέσο όρο 546.000 ανθρώπους ετησίως – ένας αριθμός σχεδόν ισοδύναμος με τους θανάτους από ελονοσία. Επιπλέον, την τελευταία τετραετία, που οι μετεωρολόγοι έχουν καταγράψει ως τις θερμότερες στην ιστορία, άνθρωποι σε όλο τον κόσμο εκτέθηκαν κατά μέσο όρο σε 19 «απειλητικές για τη ζωή ημέρες καύσωνα» κάθε χρόνο. Το συντριπτικό 80% αυτών των καυτών ημερών δεν θα υπήρχε καν χωρίς την κλιματική αλλαγή.

Γεωγραφικά, οι θάνατοι που συνδέονται με τη ζέστη αποτελούν πλέον περισσότερο από το 3% του συνόλου των θανάτων σε 26 χώρες, κυρίως στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Το υψηλότερο ποσοστό παγκοσμίως, που αποδίδεται στη ζέστη, φτάνει το 7,4% στην Ισημερινή Γουινέα. Στον πλούσιο κόσμο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα κατέχουν το υψηλότερο ποσοστό, με 6,7%.

Αξίζει να σημειωθεί πως, καθώς ο πλανήτης θερμαίνεται, καταγράφεται μια μείωση στους θανάτους από το κρύο.

Ένας άλλος παράγοντας που συνδέεται άρρηκτα με την υγεία των ανθρώπων, έστω και αν δεν μπορεί να καταγραφεί με αυστηρά υγειονομικούς όρους, είναι οι καταστροφικές πλημμύρες και οι εκτεταμένες ξηρασίες.

Η κλιματική αλλαγή φέρνει δραματικές μεταβολές και στην ποσότητα υγρασίας που συγκρατεί η ατμόσφαιρα, επηρεάζοντας καθοριστικά την ποσότητα της βροχής που πέφτει στη γη. Οι υψηλότερες θερμοκρασίες αλλάζουν τα πρότυπα βροχοπτώσεων, καθιστώντας τόσο την ακραία ξηρασία όσο και τις καταρρακτώδεις βροχοπτώσεις πιο συχνές και έντονες.

Ενδεικτικά, το 2024, περισσότερο από το 60% των χερσαίων εκτάσεων του πλανήτη βίωσε τουλάχιστον ένα μήνα σοβαρής ξηρασίας. Την τελευταία δεκαετία, το 64% των χερσαίων εκτάσεων έχει πληγεί από πιο ακραίες βροχοπτώσεις από ό,τι την περίοδο 1961-1990. Τόσο η ξηρασία όσο και οι ακραίες βροχοπτώσεις επιβαρύνουν ανεπανόρθωτα την υγεία, καθώς επιδεινώνουν την υγιεινή και την ασφάλεια των τροφίμων και του νερού.

Συνήθως, όταν μιλάμε για θανάτους που συνδέονται με τις πυρκαγιές, οι οποίες έχουν αυξηθεί ως συνέπεια της κλιματικής αλλαγής, φανταζόμαστε ανθρώπους που χάθηκαν στις φλόγες. Ωστόσο, οι πυρκαγιές αυξάνουν τη ρύπανση της ατμόσφαιρας με τρόπο εξαιρετικά επικίνδυνο για την υγεία, πολύ πέρα από τα άμεσα θύματα.

Όταν ξεσπά μια πυρκαγιά, οι κάτοικοι των γύρω περιοχών εκτίθενται σε καπνό φορτωμένο με μια πληθώρα ρύπων. Τα σωματίδια μεγέθους 2,5 μικρών ή μικρότερα (PM2,5) μπορούν να διαπεράσουν τους πνεύμονες και να εισέλθουν απευθείας στην κυκλοφορία του αίματος. Αυτό μπορεί να προκαλέσει ή να επιδεινώσει αναπνευστικές και καρδιαγγειακές παθήσεις, ενώ παράλληλα αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης ορισμένων μορφών καρκίνου.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2024, περίπου 154.000 θάνατοι πιστεύεται ότι προκλήθηκαν από την έκθεση σε PM2,5 από πυρκαγιές. Η αύξηση είναι συγκλονιστική: 36% από τον μέσο όρο της περιόδου 2003-2012. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η θνησιμότητα εξαιτίας των ρύπων από πυρκαγιές έχει αυξηθεί στο 92% των χωρών του κόσμου. Οι περισσότεροι θάνατοι καταγράφηκαν στην Αμερική και την Κίνα, με μέσο όρο περίπου 15.000 και 10.000 ετησίως αντίστοιχα μεταξύ 2003 και 2024. Στην Κίνα, αυτοί οι θάνατοι μειώθηκαν σταδιακά κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ενώ στην Αμερική αυξήθηκαν κατά περίπου 460 ετησίως.

Οι αλλαγές στις κλιματικές συνθήκες αυξάνουν επίσης την ανεξέλεγκτη εξάπλωση των μολυσματικών ασθενειών. Η επιβίωση των κουνουπιών, ειδικότερα, εξαρτάται άμεσα από τη θερμοκρασία, την υγρασία και τις βροχοπτώσεις. Όσο πιο ζεστό και υγρό είναι το κλίμα, τόσο πιο γρήγορα μπορούν να αναπαραχθούν, να ωριμάσουν και να τσιμπήσουν, μεταφέροντας ασθένειες.

Μεταξύ 1951-1960 και 2015-2024, η πιθανότητα μετάδοσης του δάγκειου πυρετού από το κουνούπι Aedes albopictus —με περισσότερα από 14 εκατομμύρια κρούσματα παγκοσμίως το 2024, ένα ιστορικό υψηλό— αυξήθηκε κατά σχεδόν 50%. Η δυνατότητα μετάδοσης του κουνουπιού Aedes aegypti, το οποίο μεταφέρει τον ιό Ζίκα καθώς και τον δάγκειο πυρετό, αυξήθηκε κατά περισσότερο από το ένα δέκατο την ίδια περίοδο. Επιπλέον, ο κίνδυνος μόλυνσης από λεϊσμανίαση, μια δυνητικά θανατηφόρα ασθένεια που μεταδίδεται από τις σκνίπες, αυξήθηκε κατά σχεδόν 30%.

Συνεπώς, το αίτημα για προστασία της υγείας, καθίσταται πλέον ακόμη πιο ισχυρό και επιτακτικό, μπροστά σε μια κρίση το εύρος της οποίας ακόμη δεν μπορούμε να διανοηθούμε πλήρως.