Το πηγούνι, αυτό το ξεχωριστό γνώρισμα του ανθρώπινου σώματος, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της εξέλιξης.

Κανένα άλλο ζώο, ούτε καν οι πιο κοντινοί μας συγγενείς, οι Νεάντερταλ, δεν έχουν πηγούνι. Η επιστήμη εδώ και χρόνια προσπαθεί να δώσει απαντήσεις στο γιατί έχουμε πηγούνι και ποιος είναι ο ρόλος του.

Η επικρατέστερη θεωρία υποστηρίζει ότι το πηγούνι δεν εμφανίστηκε λόγω κάποιου συγκεκριμένου πλεονεκτήματος, αλλά ως αποτέλεσμα άλλων αλλαγών στο πρόσωπο. Καθώς ο Homo sapiens εξελισσόταν, η γνάθος και τα δόντια έγιναν μικρότερα, ενώ η μάσηση έγινε λιγότερο απαιτητική λόγω της αλλαγής στη διατροφή και την ανακάλυψη του μαγειρέματος. Αυτή η σμίκρυνση του προσώπου έκανε το πηγούνι να φαίνεται πιο έντονα. Μια έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Iowa, που δημοσιεύτηκε το 2015, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το πηγούνι είναι κυρίως αποτέλεσμα γεωμετρικών αλλαγών στο πρόσωπο και όχι της μάσησης ή της δύναμης της γνάθου.

Έχουν διατυπωθεί και άλλες θεωρίες. Κάποιοι επιστήμονες υποστήριξαν ότι το πηγούνι ενισχύει τη μηχανική αντοχή της κάτω γνάθου ή ότι εξελίχθηκε ως ένα είδος στολιδιού για την σεξουαλική επιλογή, παρόμοιο με την ουρά του παγωνιού. Ωστόσο, μελέτες βιομηχανικής ανάλυσης δείχνουν ότι οι μηχανικές δυνάμεις της μάσησης δεν είναι αρκετές για να εξηγήσουν την ύπαρξή του.

Μια εξίσου ενδιαφέρουσα θεωρία υποστηρίζει ότι οι κοινωνικές αλλαγές και η μείωση της επιθετικότητας στους πρώιμους ανθρώπους επηρέασαν τα επίπεδα ορμονών, όπως η τεστοστερόνη, οδηγώντας σε πιο εκλεπτυσμένα χαρακτηριστικά του προσώπου που ανέδειξαν το πηγούνι.

Παρόλες τις θεωρίες, η αλήθεια είναι ότι το πηγούνι παραμένει ένα μυστήριο. Αντίθετα με άλλα χαρακτηριστικά, δεν υπάρχει συγκλίνουσα εξέλιξη – δηλαδή, δεν έχει εμφανιστεί ανεξάρτητα σε άλλα ζώα, ώστε να μπορούμε να συγκρίνουμε τις συνθήκες που το δημιούργησαν. Αυτό καθιστά αδύνατο τον ακριβή έλεγχο των υποθέσεων.

Η πιο πιθανή εξήγηση είναι ότι το πηγούνι δεν εξελίχθηκε για να εξυπηρετήσει έναν συγκεκριμένο σκοπό, αλλά είναι το αποτέλεσμα πολλών παραγόντων μαζί: της μικρότερης γνάθου, της αλλαγής της διατροφής, της μειωμένης μάσησης και ίσως των κοινωνικών μεταβολών. Όπως και να έχει, το γεγονός ότι είναι μοναδικό στον άνθρωπο το κάνει ένα από τα πιο γοητευτικά αινίγματα της εξέλιξής μας.