Επιστήμονες από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) και τη Νέα Ζηλανδία, αξιοποιώντας λεπτομερή Ψηφιακά Μοντέλα Εδάφους (DEMs) από το Ελληνικό Κτηματολόγιο, χαρτογράφησαν συστηματικά την Ελλάδα, καταγράφοντας τα ενεργά ρήγματα στην χερσαία επικράτεια.

Η έρευνα αποκάλυψε εκατοντάδες νέα σεισμικά ρήγματα και αποτύπωσε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα ήδη γνωστά. Δημιουργήθηκε έτσι η AFG (Active Faults Greece), η πρώτη βάση δεδομένων ενεργών ρηγμάτων στην Ελλάδα, η οποία βασίζεται στο σεισμικό αποτύπωμα των ρηγμάτων στο ανάγλυφο και δημοσιεύθηκε στο έγκριτο περιοδικό Scientific Data.

Η διεθνής επιστημονική ομάδα, αποτελούμενη από τους Dr John Begg, Δρ Βασιλική Μουσλοπούλου, Dr Dave Heron και Prof. Andy Nicol, σημειώνει στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ότι πίσω από τις αντιθέσεις του ελληνικού τοπίου κρύβεται μια συνεχής γεωλογική διεργασία: «Η χώρα, σφηνωμένη ανάμεσα σε δύο ηπείρους, παραμορφώνεται από την επίμονη κίνηση της Αφρικής προς βορά και της Ευρασίας προς νότο. Το ανάγλυφο της Ελλάδας συνεχίζει να αλλάζει, κυρίως μέσω της δράσης ενεργών σεισμικών ρηγμάτων. Πολλά από αυτά τα ρήγματα παραμένουν καλά κρυμμένα κάτω από βλάστηση, μέσα στα αυξανόμενα αστικά τοπία ή την πολυπλοκότητα του ίδιου του ανάγλυφου». Οι ερευνητές προσθέτουν: «Με την οικονομία της να βασίζεται όλο και περισσότερο στον τουρισμό και με τη φιλοδοξία να γίνει ενεργειακός κόμβος στην Ανατολική Μεσόγειο, η Ελλάδα χρειάζεται επειγόντως να κατανοήσει καλύτερα την διασπορά των σεισμικών πηγών ανά την χώρα. Κι αυτό, απαιτεί την λεπτομερή χαρτογράφηση των ενεργών ρηγμάτων σε όλη την χερσαία και υποθαλάσσια έκταση της Ελλάδας».

Η AFG προσφέρει στην επιστημονική κοινότητα τον πρώτο πανελλαδικό χάρτη ενεργών ρηγμάτων, βασισμένο στην μορφολογία του ανάγλυφου, σε κλίμακα 1:25.000.

Στην AFG καταγράφονται 3.815 ίχνη ρηγμάτων, τα οποία ομαδοποιούνται σε 892 ρήγματα, με περισσότερα από τα μισά να χαρτογραφούνται για πρώτη φορά. Περιλαμβάνονται επίσης 35 επιφανειακές διαρρήξεις που συνδέονται με ιστορικούς σεισμούς.

Κάθε ρήγμα, σύμφωνα με την έρευνα, ταξινομείται ως:

* Ενεργό, όταν το ανάγλυφο φαίνεται να έχει παραμορφωθεί πρόσφατα

* Πιθανώς ενεργό, όταν το ρήγμα διακρίνεται στο ανάγλυφο αλλά τα στοιχεία σχετικά με την ενεργότητά του είναι λιγότερο σαφή

* Αβέβαιο, όταν χρειάζονται περισσότερες παρατηρήσεις για την επιβεβαίωση της ύπαρξης του ρήγματος

Η επιστημονική ομάδα τονίζει ότι περαιτέρω ταξινόμηση λαμβάνει υπόψη το πόσο έντονα έχουν αφήσει τα ρήγματα το αποτύπωμά τους στο ανάγλυφο: «Ίχνη σαν ‘μαχαιριές’ υποδεικνύουν πρόσφατη δράση (πιθανώς μέσα στον Ολόκαινο, δηλαδή τα τελευταία 10.000 χρόνια), ενώ πιο αποστρογγυλεμένα αποτυπώματα δηλώνουν προοδευτικά παλαιότερους σεισμούς».

Συνολικά, περισσότερα από 2.000 ίχνη ρηγμάτων στην AFG χαρακτηρίζονται ως ενεργά, ενώ περίπου 1.600 ως πιθανόν ενεργά. Η ανάλυση έδειξε επίσης ότι πάνω από τα μισά ενεργά ρήγματα της Ελλάδος ελέγχουν τη ροή των ποταμών, την εναπόθεση ιζημάτων και διαμορφώνουν τα όρια μεταξύ βουνών και κοιλάδων. Οι ερευνητές αναφέρουν ότι αυτές οι σχέσεις υποδεικνύουν ότι κάποια ενεργά ρήγματα παραμένουν ακόμα αόρατα, «θαμμένα» κάτω από νεότερα ιζήματα.

«Τα τελευταία χρόνια, η τεχνολογία ήρθε για να αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο ‘βλέπουμε’ τη Γη», επισημαίνει η διεθνής επιστημονική ομάδα στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Αναλύοντας τη μεθοδολογία που εφάρμοσαν, τονίζουν ότι τα ψηφιακά μοντέλα υψομέτρου (DEMs) επιτρέπουν στους επιστήμονες να «διαβάζουν» το έδαφος και τις κινήσεις του, με ακρίβεια που πριν δεν ήταν εφικτή. Εξηγούν ότι ένα DEM δεν είναι απλώς ένας χάρτης, αλλά μια τρισδιάστατη αναπαράσταση της επιφάνειας της γης. Κάθε σημείο στο μοντέλο έχει ένα ύψος, επιτρέποντας στους επιστήμονες να οπτικοποιούν με εξαιρετική λεπτομέρεια την πολυπλοκότητα του εδάφους και να προσδιορίζουν δομές που είναι αόρατες με γυμνό μάτι. Για τον γεωμορφολόγο, η επιφάνεια της γης είναι ένα βιβλίο που αφηγείται τις κινήσεις των πλακών και τις δονήσεις του χρόνου: «Στα ψηφιακά μοντέλα οι επιστήμονες μελετούν το τοπίο, όπως αυτό αναδεικνύεται απογυμνωμένο από πόλεις ή βλάστηση, αναζητώντας συστηματικές ενδείξεις ενεργών ρηγμάτων».

Η χαρτογράφηση ενεργών ρηγμάτων δεν αφορά μόνο την επιστήμη, όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κύρια Ερευνήτρια του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Δρ Βασιλική Μουσλοπούλου: «Έχει πρακτικές επιπτώσεις για την ασφάλεια και τη βιωσιμότητα των υποδομών της χώρας. Οδικοί άξονες, γέφυρες, φράγματα και ενεργειακές μονάδες, πρέπει να σχεδιάζονται γνωρίζοντας την διασπορά των ενεργών σεισμικών πηγών πού δύνανται να μετακινήσουν το έδαφος. Οι πληροφορίες που παρέχει η AFG, όταν συγχωνευτούν με ενόργανες καταγραφές σεισμών και εδαφικών παραμορφώσεων, μπορούν να βελτιώσουν τα ελληνικά μοντέλα σεισμικής επικινδυνότητας».

Οι ερευνητές σημειώνουν ότι μια τέτοια προσέγγιση είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική για μια χώρα με έντονο ανάγλυφο, όπως η Ελλάδα. «Η προσεκτική παρατήρηση, σε συνδυασμό με την εμπειρία του παρατηρητή, είναι ικανή να διαχωρίσει τα ίχνη που δημιούργησαν οι σεισμοί από αυτά που χαράχτηκαν από τη φυσική διάβρωση ή τον άνθρωπο. Παράγωγες εικόνες με ιδιαίτερο φωτισμό (hillshades) και απεικόνιση κλίσεων (slopemaps), δείχνουν ότι η αναστροφή μιας κοιλάδας, η εκτροπή ενός ποταμού ή το τριγωνικό μέτωπο ενός βουνού αποτελούν αλάνθαστα “γεωμορφολογικά αποτυπώματα” σεισμών του παρελθόντος κατά μήκος ενεργών ρηγμάτων».

Η βάση δεδομένων AFG είναι ελεύθερα προσβάσιμη για όλους. Μέσα από έναν διαδραστικό χάρτη της Ελλάδας, κάθε μηχανικός, ερευνητής ή πολίτης μπορεί να γνωρίζει πού βρίσκονται τα ενεργά ρήγματα γύρω του και ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά τους. Η AFG – Active Faults Greece ευελπιστεί να συνεισφέρει στις εθνικές προσπάθειες καταγραφής των ενεργών σεισμικών πηγών στην Ελλάδα και να αποτελέσει πρότυπο για άλλες σεισμικά ενεργές χώρες, ώστε να χρησιμοποιήσουν ψηφιακά τοπία για τον προσδιορισμό ενεργών ρηγμάτων.