Οι τρίχες, ένα αναπόσπαστο κομμάτι της προσωπικής μας ταυτότητας και διαρκώς εκτεθειμένο στο βλέμμα των άλλων, αποτελούν ένα συναρπαστικό σταυροδρόμι βιολογίας και αυτοέκφρασης. Ελάχιστα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου σώματος συνδέονται τόσο στενά με τον πολιτισμό, την ομορφιά και την προσωπική έκφραση, όσο οι τρίχες που πλαισιώνουν το πρόσωπό μας και καλύπτουν το δέρμα μας. Στο τριχωτό της κεφαλής και σε όλο το σώμα φιλοξενούνται εκατοντάδες χιλιάδες τριχοθυλάκια, όπως εξηγεί ο Μαξίμ Πλίκους, κυτταροβιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Ιρβάιν. Κάθε τριχοθυλάκιο λειτουργεί σαν ένας μικροσκοπικός 3D εκτυπωτής, φιλοξενώντας την αναπτυσσόμενη τρίχα και παράγοντας τη χρωστική ουσία που της δίνει το χαρακτηριστικό της χρώμα.

Αν και οι τρίχες αποτελούνται κυρίως από κερατίνη – μια δομική πρωτεΐνη που υπάρχει και στα νύχια – είναι κάτι πολύ περισσότερο από απλή «νεκρή ύλη». Αποτελούν ένα αληθινό βιολογικό θαύμα: λειτουργούν ταυτόχρονα σαν εξελιγμένοι αισθητήρες που μεταφέρουν πολύτιμες πληροφορίες στον εγκέφαλο και σαν ένα ζωντανό αρχείο που αποκαλύπτει τα πιο κρυφά μυστικά του σώματός μας. Ζητήσαμε από ειδικούς να μας διαφωτίσουν για όλα όσα αξίζει να γνωρίζουμε για αυτές.

Μέσα σε κάθε τριχοθυλάκιο φιλοξενείται ένας ολόκληρος μικροβιακός «ζωολογικός κήπος», γεμάτος βακτήρια, ιούς και μύκητες, εξηγεί ο δρ Ραλφ Πάους, δερματολόγος στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι. Όπως υπάρχει μικροβίωμα του εντέρου, έτσι υπάρχει και μικροβίωμα των τριχών, το οποίο συμβάλλει στην απομάκρυνση επιβλαβών μικροβίων και μειώνει τον κίνδυνο μολύνσεων. Τα μικρόβια αυτά, προσθέτει ο Πάους, μπορεί ακόμη και να παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη των τριχών και στην ενίσχυση του χρώματός τους. Επιπλέον, οι τρίχες συμβάλλουν ενεργά στην επούλωση πληγών. Σε περιπτώσεις γρατζουνιών ή μικρών τραυμάτων, το σώμα κινητοποιεί τα βλαστοκύτταρα εντός των τριχοθυλακίων, τα οποία μεταναστεύουν προς την πληγή και μετατρέπονται σε νέα κύτταρα του δέρματος, όπως εξηγεί ο Πλίκους. «Οταν η πληγή επουλωθεί, τα βλαστοκύτταρα επιστρέφουν στην καθημερινή τους δουλειά – την ανάπτυξη των τριχών», προσθέτει.

Τα τριχοθυλάκια λειτουργούν σαν φυσικοί ανιχνευτές κίνησης για τον εγκέφαλο. Είναι τυλιγμένα σε ένα δίκτυο νευρικών απολήξεων που ενεργοποιούνται με το παραμικρό άγγιγμα ή ρεύμα αέρα, όπως αποκαλύπτει η Αντζελα Κριστιάνο, μοριακή γενετίστρια που μελετά τις διαταραχές των τριχών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Για παράδειγμα, οι βλεφαρίδες μας ανιχνεύουν την προσέγγιση ενός εντόμου στα μάτια, προκαλώντας ένα άμεσο ανακλαστικό βλεφάρισμα.

Οι τρίχες του σώματος συνδέονται μέσω νευρικών ινών με τα κέντρα του συναισθήματος στον εγκέφαλο, γι’ αυτό ένα απαλό χάδι στο σώμα ή τα μαλλιά μπορεί να προκαλέσει αίσθηση ευχαρίστησης. Αντίθετα, η αποτρίχωση ή το βγάλσιμο των φρυδιών είναι επώδυνα, καθώς αφαιρούν την τρίχα από τον θύλακο, ενώ το ξύρισμα γίνεται ελάχιστα αισθητό, αφού κόβει την τρίχα πάνω από την επιφάνεια του δέρματος. Περιέργως, τα τριχοθυλάκια περιέχουν επίσης υποδοχείς οσμής και πικρής γεύσης, οι οποίοι φαίνεται να επηρεάζουν την ανάπτυξη των τριχών, αναφέρει ο Πάους. Πρώτα ευρήματα υποδηλώνουν ότι ορισμένα αρώματα μπορούν να διεγείρουν την ανάπτυξη των τριχών, ενώ άλλα ενδέχεται να την αναστέλλουν, αν και απαιτείται περαιτέρω έρευνα για την πλήρη επιβεβαίωση αυτών των αποτελεσμάτων.

Πέρα από τις αισθητηριακές τους ιδιότητες, τα τριχοθυλάκια μετρούν επίσης τον χρόνο. Διαθέτουν ένα εσωτερικό ρολόι, παρόμοιο με εκείνο του εγκεφάλου, το οποίο ρυθμίζει τον κύκλο ανάπτυξης, ανάπαυσης και πτώσης των τριχών, εξηγεί ο δρ Λουίς Γκάρζα, δερματολόγος στην Ιατρική Σχολή Τζον Χόπκινς. Γι’ αυτό οι τρίχες τείνουν να μεγαλώνουν ταχύτερα το πρωί απ’ ό,τι το βράδυ. Στο μέλλον, οι ειδικοί εκτιμούν ότι μερικές τρίχες μπορεί να αρκούν για την παρακολούθηση ορισμένων διαταραχών του ύπνου, καθώς τα «γονίδια του ρολογιού» μέσα στους θυλάκους φαίνεται να συγχρονίζονται με το 24ωρο βιολογικό ρολόι του σώματός μας. Οι τρίχες είναι ο δεύτερος ταχύτερα αναπτυσσόμενος ιστός του ανθρωπίνου σώματος, μετά τον μυελό των οστών. Μπορούν να λειτουργήσουν σαν ένα ανεπίσημο αρχείο της υγείας μας, εξηγεί η δρ Αντονέλα Τόστι, δερματολόγος στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι. Κάθε εκατοστό τρίχας καταγράφει περίπου ένα μήνα βιολογικών δεδομένων, πράγμα που επιτρέπει στους γιατρούς να εξετάζουν τις τρίχες για ίχνη ναρκωτικών, δηλητηριάσεων, χρόνιου στρες ή ακόμη και συμμόρφωσης σε φαρμακευτική αγωγή.

«Τα τριχοθυλάκια είναι, βασικά, σαν μικρά νεφρά», λέει χαρακτηριστικά ο Πάους. «Απορροφούν τοξικές ουσίες και τις αποθηκεύουν στο νεκρό στέλεχος της τρίχας».

Για να διατηρηθεί αυτός ο εντυπωσιακός ρυθμός ανάπτυξης, απαιτείται μεγάλη ποσότητα ενέργειας. Έτσι, η αιφνίδια τριχόπτωση συχνά αποτελεί ένδειξη ασθένειας ή έντονου στρες, εξηγεί η Κριστιάνο. Διατροφικές ανεπάρκειες, δυσλειτουργία του θυρεοειδούς και υψηλός πυρετός μπορούν να προκαλέσουν ξαφνική τριχόπτωση, όπως και η απότομη απώλεια βάρους, ο τοκετός ή οι μεγάλες χειρουργικές επεμβάσεις. «Οταν συμβαίνει αυτό, μπορεί να είναι πραγματικά ψυχοφθόρο για τους ασθενείς», προσθέτει, «αλλά οι τρίχες συνήθως ξαναμεγαλώνουν μέσα σε τρεις έως έξι μήνες».

Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι όταν το σώμα είναι άρρωστο ή εξαντλημένο, διακόπτει τις λιγότερο απαραίτητες λειτουργίες –όπως την ανάπτυξη και τη συντήρηση των τριχών– ώστε να ανακατευθύνει τα θρεπτικά συστατικά και την ενέργεια σε πιο κρίσιμα όργανα.

Παρ’ όλα αυτά, κάποια τριχόπτωση είναι φυσιολογική – χάνουμε περίπου 50 έως 100 τρίχες την ημέρα. Οι τρίχες συνήθως είναι σαν απαλό χνούδι στην παιδική ηλικία, γίνονται μακρύτερες, πιο σκούρες και πιο πυκνές καθώς μεγαλώνουμε, και με τον χρόνο αποκτούν τραχύτερη υφή και πιο λευκή απόχρωση. «Τις θεωρούμε δεδομένες επειδή τις βλέπουμε κάθε μέρα», προσθέτει ο Πλίκους, «αλλά επιστημονικά οι τρίχες είναι κάτι εντυπωσιακό, ένα πραγματικό θαύμα της φύσης».