Οι συνεχείς παραβιάσεις του εναέριου χώρου κρατών-μελών από ρωσικά μαχητικά και drones φέρνουν το ΝΑΤΟ αντιμέτωπο με ένα κρίσιμο ερώτημα: αν πρέπει να απαντήσει με την κατάρριψη ρωσικών αεροσκαφών.

Την Παρασκευή, τρία ρωσικά MiG-31 εισήλθαν στον εναέριο χώρο της Εσθονίας για 12 λεπτά, προτού αναχαιτιστούν από μαχητικά του ΝΑΤΟ, μεταξύ των οποίων ιταλικά F-35 που συμμετέχουν στην αποστολή ενισχυμένης αεροπορικής αστυνόμευσης στη Βαλτική.

Νωρίτερα τον Σεπτέμβριο, ρωσικά drones εισήλθαν στην Πολωνία, με τρία από αυτά να καταρρίπτονται μετά την κινητοποίηση πολωνικών F-16 και ολλανδικών F-35.

Σε κοινή δήλωση την Τρίτη, οι πρεσβευτές του ΝΑΤΟ τόνισαν: «Η Ρωσία δεν πρέπει να έχει καμία αμφιβολία: το ΝΑΤΟ και οι σύμμαχοι θα χρησιμοποιήσουν, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, όλα τα απαραίτητα στρατιωτικά και μη στρατιωτικά μέσα για να υπερασπιστούν τον εαυτό τους».

Η Μόσχα από την πλευρά της επιμένει ότι δεν έχει παραβιάσει καμία συμφωνία.

Πολωνία και Σουηδία προειδοποιούν ότι είναι έτοιμες να καταρρίψουν ρωσικά αεροσκάφη που θα εισέλθουν στον εναέριό τους χώρο.

Οπως σημειώνει ο Τσάρλι Σαλόνιους-Παστέρνακ, επικεφαλής του think tank Nordic West Office, «η Ρωσία θεωρεί ότι βρίσκεται σε στρατιωτική σύγκρουση με τη Δύση, ενώ το ΝΑΤΟ δεν το βλέπει έτσι και οι κανόνες εμπλοκής μας είναι διαφορετικοί».

Οι κανόνες εμπλοκής του ΝΑΤΟ παραμένουν απόρρητοι. Οπως εξηγεί η πρώην εκπρόσωπος της Συμμαχίας Οάνα Λουνγκέσκου, αυτοί καθορίζουν «τι μπορεί να πράξει το στρατιωτικό προσωπικό σε κάθε δεδομένη κατάσταση» και εξαρτώνται από την πολιτική καθοδήγηση.

Η έγκρισή τους γίνεται από το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο και εφαρμόζονται από τον ανώτατο συμμαχικό διοικητή Ευρώπης, στρατηγό Αλεξους Γκρίνκεβιτς.

Παράλληλα, τα κράτη-μέλη διατηρούν το δικαίωμα να λάβουν μονομερείς αποφάσεις σε εθνικό επίπεδο. Η Λιθουανία ενέκρινε νέους κανόνες για ταχύτερη αντίδραση σε παραβιάσεις, ενώ η Ρουμανία συγκαλεί το Ανώτατο Αμυντικό Συμβούλιο για να καθορίσει πώς θα απαντήσει σε μελλοντικές εισβολές drones ή επανδρωμένων αεροσκαφών.

Ο Πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ δήλωσε ότι «είμαστε έτοιμοι για κάθε απόφαση που στοχεύει στην καταστροφή αντικειμένων που μπορεί να μας απειλήσουν, όπως ρωσικά μαχητικά», αλλά ξεκαθάρισε ότι απαιτείται συναίνεση στο ΝΑΤΟ για να αποφευχθεί κλιμάκωση χωρίς στήριξη συμμάχων.

Στην περίπτωση της Εσθονίας, η οποία δεν διαθέτει δική της αεροπορία, η αντίδραση εξαρτήθηκε από το ΝΑΤΟ.

Σύμφωνα με πρώην αξιωματούχο της Συμμαχίας, αυτός ήταν και ο λόγος που η Ρωσία επέλεξε να παραβιάσει τον εναέριο χώρο της.

Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Μαρκ Ρούτε εξήγησε ότι δεν διαπιστώθηκε «άμεση απειλή» από τα ρωσικά MiG-31.

Στην ίδια γραμμή, ο Εσθονός πρωθυπουργός Κρίστεν Μίχαλ δήλωσε πως υπάρχουν «διάφορες παράμετροι για τη χρήση βίας», οι οποίες δεν δικαιολογούσαν κατάρριψη.

Ο πρώην αρχηγός της εσθονικής αεροπορίας Γιαακ Ταριέν σημείωσε ότι σε καιρό ειρήνης η χρήση βίας δεν αποτελεί άμεση επιλογή, καθώς οι παραβιάσεις μπορεί να θεωρηθούν λάθη πλοήγησης.

Για τον Ουκρανό αναλυτή Μικόλα Μπιελιέσκοφ, πέρα από τον κίνδυνο κλιμάκωσης, ρόλο παίζει και η αβεβαιότητα για τη στάση των ΗΠΑ υπό τον Ντόναλντ Τραμπ: «Κανείς δεν θα ξεκινήσει τον Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο γι’ αυτό», είπε χαρακτηριστικά.

Αν και δεν είναι σαφές αν οι τρέχοντες κανόνες εμπλοκής επιτρέπουν κατάρριψη ρωσικών αεροσκαφών, αρκετοί Ευρωπαίοι ηγέτες ζητούν σκληρότερη στάση.

Ο Τσέχος πρόεδρος Πετρ Παβέλ κάλεσε σε «ενδεδειγμένη απάντηση, περιλαμβανομένης της πιθανότητας κατάρριψης».

Ο Αμερικανός πρόεδρος, μιλώντας στον ΟΗΕ, απάντησε θετικά όταν ρωτήθηκε αν τα κράτη-μέλη μπορούν να καταρρίψουν εισβολείς στον εναέριο χώρο τους, ενώ ο Πολωνός υπουργός Εξωτερικών Ράντοσλαβ Σικόρσκι απάντησε με το χαρακτηριστικό «Roger that».

Η όποια αλλαγή στους κανόνες εμπλοκής θα πρέπει να εγκριθεί από το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο, αν και από το 2022 ο SACEUR διαθέτει μεγαλύτερη ευελιξία στις επιχειρησιακές αποφάσεις.

Το 2015, η Τουρκία κατέρριψε ένα ρωσικό Sukhoi-24M κοντά στα τουρκο-συριακά σύνορα, έπειτα από παραβίαση του εναέριου χώρου που διήρκεσε 17 δευτερόλεπτα και αφού είχαν προηγηθεί επανειλημμένες προειδοποιήσεις.

Καθοριστικό στοιχείο είναι ότι το περιστατικό αυτό δεν εντασσόταν σε αποστολή του ΝΑΤΟ —σε αντίθεση με το πρόσφατο συμβάν στην Εσθονία— αλλά αποτέλεσε εθνική απόφαση της Αγκυρας.

Οπως ανέφερε ανώτερος διπλωμάτης του ΝΑΤΟ, «είχαν τη δική τους αεροπορία, έλαβαν την απόφαση σε εθνικό επίπεδο και ενημέρωσαν τους συμμάχους (λεπτομερώς) εκ των υστέρων. Αποδείχθηκε εξαιρετικά αποτελεσματικό».

Η Τουρκία επικαλέστηκε το Aρθρο 4 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ και παρουσίασε στο Βορειοατλαντικό Συμβούλιο την ηχογράφηση των προειδοποιήσεων προς το ρωσικό αεροσκάφος, με αποτέλεσμα η Συμμαχία να εκδώσει σχετική ανακοίνωση.

Στη συνέχεια, το ΝΑΤΟ ενίσχυσε την τουρκική αεράμυνα με περισσότερα αεροσκάφη έγκαιρης προειδοποίησης AWACS.

Σύμφωνα με τον πρώην αρχηγό της εσθονικής αεροπορίας Γιαακ Ταριέν, το περιστατικό είχε σοβαρές συνέπειες: η Μόσχα επέβαλε εμπορικές κυρώσεις στην Aγκυρα, ενώ ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ζήτησε τελικά συγγνώμη.

Ωστόσο, οι ρωσικές πτήσεις πάνω από τον τουρκικό εναέριο χώρο σταμάτησαν.