Το έτος 1347 μ.Χ., η βουβωνική πανώλη έφτασε στα λιμάνια της Ιταλίας, εξαπλώθηκε στην Ευρώπη και σκότωσε πάνω από το μισό του πληθυσμού. Μια νέα μελέτη υποστηρίζει ότι η χειρότερη πανδημία στην ιστορία της ανθρωπότητας μπορεί να προκλήθηκε από μια ξαφνική κλιματική κρίση.

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι τα δύο χρόνια πριν την πανδημία, η έκρηξη ενός ή περισσότερων ηφαιστείων απελευθέρωσε τεράστιες ποσότητες θείου στην ατμόσφαιρα. Αυτό έκρυψε τον ήλιο, μείωσε τη θερμοκρασία και κατέστρεψε τις σοδειές σιτηρών γύρω από τη Μεσόγειο.

Η Ιταλία, αντιμέτωπη με κοινωνική αναταραχή λόγω της έλλειψης τροφίμων, αποφάσισε να εισαγάγει σιτηρά από τη Μαύρη Θάλασσα. Τα πλοία που έφταναν στη Βενετία, τη Γένοβα και άλλες πόλεις, μετέφεραν εκτός από σιτάρι και ψύλλους, φορείς του βακτηρίου της πανώλης, Yersinia pestis.

Το εμπόριο έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση της ασθένειας. Η νόσος ξεκινούσε με συμπτώματα γρίπης και συνεχίζονταν με επώδυνο πρήξιμο των λεμφαδένων στη βουβωνική χώρα. Χωρίς θεραπεία, έως και το 90% των ασθενών πέθαιναν, ενώ όσοι επιζούσαν έχαναν χέρια, πόδια ή χείλη από γάγγραινα.

Εκτιμάται ότι έως και 50 εκατομμύρια άνθρωποι βρήκαν φρικτό θάνατο στην πανδημία της «μαύρης πανώλης» από το 1347 έως το 1353. Η κρίση αυτή είχε βαθιές κοινωνικές, οικονομικές και θρησκευτικές συνέπειες για πολλές δεκαετίες και θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της ευρωπαϊκής ιστορίας.

Η νέα μελέτη, δημοσιευμένη στο Communications Earth & Environment, ξεκίνησε όταν ο Ουλφ Μπίντγκεν, ερευνητής του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, παρατήρησε μια ιδιαιτερότητα σε νεκρά δέντρα αιώνων στην οροσειρά των Πυρηναίων.

Οι δακτύλιοι ανάπτυξης των κορμών, που επηρεάζονται από τις κλιματικές συνθήκες, έδειχναν ότι τα δέντρα αντιμετώπισαν μια δύσκολη περίοδο τα καλοκαίρια του 1345 και 1346, πιθανώς λόγω ενός κύματος ψύχους που επιβράδυνε την ανάπτυξή τους.

Η ίδια ανωμαλία παρατηρήθηκε και σε δακτυλίους ανάπτυξης δέντρων από άλλες περιοχές της Ευρώπης. Οι ερευνητές συμπέραναν ότι η Ευρώπη βίωσε μια ασυνήθιστα ψυχρή διετία πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας.

Η περίοδος αυτή συμπίπτει με αυξήσεις στη συγκέντρωση θειαφιού που παγιδεύτηκε στους πάγους της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής. Μία ή περισσότερες ηφαιστειακές εκρήξεις απελευθέρωσαν στην ατμόσφαιρα μεγάλες ποσότητες θείου, κρύβοντας τον Ήλιο. Ιστορικές αναφορές από την Ιαπωνία και άλλες χώρες επιβεβαιώνουν ασυνήθιστα νεφελώδη καιρό από το 1345 έως το 1347.

Στην Ιταλία, η σοδειά ήταν περιορισμένη αυτά τα δύο χρόνια, με τις τιμές των σιτηρών να εκτοξεύονται σε υψηλό 80 ετών. Η κυβέρνηση ανησυχούσε για κοινωνική αναταραχή, λόγω της έλλειψης τροφίμων, όπως μαρτυρούν ιστορικές πηγές.

Η Ιταλία βασιζόταν στα σιτηρά της Σικελίας και τις εισαγωγές από Ισπανία και Βόρεια Αφρική. Οι ελλείψεις ανάγκασαν τη Βενετία, τη Γένοβα και άλλες πόλεις να άρουν το εμπάργκο στα σιτηρά από τη Μαύρη Θάλασσα, που ελεγχόταν από τη Μογγολική Αυτοκρατορία.

«Το 1347, αναγκάστηκαν να συμφιλιωθούν με τους Μογγόλους λόγω της πίεσης που δέχονταν από τη μείωση των αποθεμάτων τροφίμων», ανέφερε ο Μάρτιν Μπάουχ του Ινστιτούτου Ιστορίας και Πολιτισμού Ανατολικής Ευρώπης στη Λειψία, πρώτος συγγραφέας της μελέτης, στον δικτυακό τόπο του Science.

Τα πλοία από τη Μαύρη Θάλασσα μετέφεραν και ψύλλους. «Οι ψύλλοι των αρουραίων έλκονται από τα αποθέματα σιτηρών και μπορούν να επιζήσουν για μήνες τρέφονται με σκόνη σιτηρών, κάτι που τους επέτρεψε να επιζήσουν στο μακρύ ταξίδι», εξήγησε ο Μπάουχ στο CNN.

Όπως είπε, «ο χειρότερος λιμός του 13ου και 14ου αιώνα συνέβη τα χρόνια που προηγήθηκαν της μαύρης πανώλης. Χωρίς έναν λιμό που σχετιζόταν με το κλίμα, δεν μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί η μαύρη πανώλη έφτασε στην Ιταλία το 1347 και 1348».

Η μελέτη εξηγεί γιατί η πανδημία χτύπησε πρώτα στη Βενετία και τη Γένοβα, οι οποίες βασίζονταν στις εισαγωγές σιτηρών, και εξαπλώθηκε αργότερα στη Ρώμη και το Μιλάνο, πόλεις με εκτεταμένες καλλιέργειες.

Όπως σχολίασε ο Μπίντγκεν, η πανδημία «ήταν μια πρώιμη συνέπεια της παγκοσμιοποίησης». «Το εμπόριο βοηθά στη μετάδοση».