Σίγουρα σας έχει συμβεί: μπαίνετε σε ένα δωμάτιο και δεν θυμάστε γιατί. Γνωρίζετε κάποιον και ξεχνάτε το όνομά του. Ψάχνετε συνέχεια τα κλειδιά σας. Αυτά τα μικρά κενά μνήμης μπορεί να είναι εκνευριστικά, συχνά προκαλώντας ανησυχία για το μέλλον της μνήμης μας. Όμως, οι ειδικοί τονίζουν ότι τέτοιου είδους περιστατικά είναι φυσιολογικά σε όλες τις ηλικίες και σπάνια υποδηλώνουν κάποια σοβαρή πάθηση.

Όπως εξηγεί ο D. Ivan Young, Ph.D., MCC, NBC-HWC, ειδικός στη γνωστική υγεία και σύμβουλος προπονητικής, «το ανθρώπινο μυαλό δεν έχει σχεδιαστεί να θυμάται τα πάντα χωρίς προσπάθεια».

«Αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι ο εγκέφαλος είναι δυναμικός. Η λειτουργία του είναι σαν ένας μυς που δυναμώνει με την άσκηση. Η υγεία του εγκεφάλου δεν είναι κάτι που αγοράζεις. Είναι κάτι που χτίζεις καθημερινά».

Ο ίδιος και ο νευρολόγος Gediminas Gliebus, MD, υποστηρίζουν ότι η λύση δεν βρίσκεται σε φάρμακα ή ακριβές τεχνολογίες, αλλά σε μια δομημένη γνωστική εκπαίδευση: μια σειρά από τεκμηριωμένες πρακτικές που «γυμνάζουν» το μυαλό, ενισχύουν τις νευρωνικές οδούς και βελτιώνουν την ανάκληση πληροφοριών.

Η γνωστική εκπαίδευση βασίζεται στη νευροπλαστικότητα, δηλαδή στην ικανότητα του εγκεφάλου να αναδιαμορφώνει τα κυκλώματα και τις συνδέσεις του μέσω στοχευμένης και επαναλαμβανόμενης δραστηριότητας.

Σύμφωνα με τον Δρ. Young: «Όταν εξασκούμε την ανάκληση πληροφοριών, στέλνουμε ένα ισχυρό μήνυμα στα νευρικά κυκλώματα ότι η συγκεκριμένη γνώση είναι σημαντική και πρέπει να σταθεροποιηθεί. Η διαδικασία είναι ανάλογη με το πώς δυναμώνουν οι μύες όταν σηκώνουμε βάρη. Η αντίσταση που προκαλεί η προσπάθεια ανάκλησης οδηγεί στη βελτίωση».

Ο Δρ. Gliebus προσθέτει: «Οι ασθενείς συχνά πιστεύουν ότι η επανειλημμένη ανάγνωση ενός κειμένου θα τους βοηθήσει να το θυμούνται. Ωστόσο, η παθητική ανάγνωση δεν ενισχύει τη μνήμη. Απαιτείται ενεργή ανάκληση: να κλείσουν το βιβλίο και να προσπαθήσουν να ανακαλέσουν τι διάβασαν, ή να το εξηγήσουν σε κάποιον άλλο. Αυτή είναι η «άσκηση» που αλλάζει τον εγκέφαλο».

Η γνωστική εκπαίδευση έχει άμεσα αλλά και μακροπρόθεσμα οφέλη. Ο Δρ. Gliebus αναφέρει μια πενταετή μελέτη σε ηλικιωμένους: «Η έρευνα έδειξε ότι όσοι ακολούθησαν ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης μνήμης διατήρησαν ισχυρότερες δεξιότητες σκέψης και ανάκλησης, σε σύγκριση με συνομηλίκους τους που δεν έκαναν καμία άσκηση. Αυτό αποδεικνύει ότι η συνέπεια στην προπόνηση αφήνει διαρκές αποτύπωμα».

Επιπλέον, άλλες μελέτες δείχνουν ότι ο συνδυασμός σωματικής άσκησης με νοητικές ασκήσεις (π.χ. περπάτημα και ανάκληση λιστών ή μαθηματικοί υπολογισμοί) βελτιώνει ακόμα περισσότερο τη γνωστική λειτουργία στους ηλικιωμένους.

«Ο εγκέφαλος και το σώμα βρίσκονται σε συνεχή επικοινωνία. Όταν φροντίζεις το ένα, υποστηρίζεις και το άλλο», τονίζει ο Δρ. Young.

Οι Δρ. Young και Δρ. Gliebus προτείνουν να ξεκινήσετε με μικρά, ρεαλιστικά βήματα.

Σύμφωνα με τον Δρ. Gliebus, «οι ασκήσεις πρέπει να είναι προκλητικές αλλά ταυτόχρονα εφικτές. Αν είναι πολύ εύκολες, δεν ενισχύουν τη μνήμη. Αν είναι υπερβολικά δύσκολες, αποθαρρύνουν το άτομο και το κάνουν να τα παρατήσει».

Οι γιατροί τονίζουν ότι η γνωστική εκπαίδευση είναι πιο αποτελεσματική όταν συνδυάζεται με:

Μικρά κενά μνήμης είναι φυσιολογικά. Ωστόσο, ο Δρ. Gliebus επισημαίνει: «Όταν η λήθη γίνεται συχνή, επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου ή επηρεάζει την καθημερινή λειτουργικότητα (όπως το να ξεχνά κανείς λογαριασμούς, φάρμακα ή σημαντικές συζητήσεις), τότε πρέπει να γίνει αξιολόγηση από έναν ειδικό».

Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται αν υπάρχουν αλλαγές στη γλώσσα, την κρίση ή τη συμπεριφορά.

«Συχνά, οι μικρές και συνεπείς προσπάθειες αποφέρουν τα μεγαλύτερα αποτελέσματα», τονίζει ο Δρ. Young. «Ο εγκέφαλος είναι πιο προσαρμόσιμος από όσο νομίζουμε», συμπληρώνει ο Δρ. Gliebus. «Δεν είναι μια γρήγορη λύση. Απαιτεί υπομονή, αλλά όσοι επιμένουν βλέπουν αλλαγές στην καθημερινότητά τους: λιγότερα ξεχασμένα ραντεβού, καλύτερη συγκράτηση ονομάτων, μεγαλύτερη πνευματική εγρήγορση».

Η γνωστική εκπαίδευση αναδεικνύεται ως η Νο. 1 επιστημονικά τεκμηριωμένη δραστηριότητα για την ενίσχυση της μνήμης. Δεν απαιτεί δαπανηρές θεραπείες, αλλά δομημένη προσπάθεια, στρατηγικές ανάκλησης και συνέπεια. Όπως δείχνουν οι έρευνες, με τακτική εξάσκηση, ακόμη και άτομα μεγαλύτερης ηλικίας μπορούν να ενισχύσουν τις δεξιότητες σκέψης και ανάκλησης, να μειώσουν τα συχνά κενά μνήμης και να απολαμβάνουν μεγαλύτερη αυτονομία και ποιότητα ζωής.

Η αλλαγή μπορεί να ξεκινήσει άμεσα, με μόλις 15–30 λεπτά άσκησης τρεις φορές την εβδομάδα. Ο εγκέφαλος έχει τη δυνατότητα να προσαρμοστεί και να δυναμώσει, και η γνωστική εκπαίδευση είναι το εργαλείο που αποδεικνύει αυτή την ικανότητα.