Στην καρδιά των Ιμαλαΐων, η Κίνα υλοποιεί ένα μεγαλόπνοο υδροηλεκτρικό έργο, κόστους 168 δισεκατομμυρίων δολαρίων, στον ποταμό Γιαρλούνγκ Τσανγκπό, με στόχο να το καταστήσει το ισχυρότερο στον κόσμο. Το Πεκίνο προβάλλει το έργο ως ζωτικής σημασίας για την «πράσινη» μετάβαση και την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας.

Ωστόσο, το έργο εγείρει σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, τον πιθανό εκτοπισμό τοπικών κοινοτήτων στο Θιβέτ, και τους γεωπολιτικούς κινδύνους για την Ινδία και το Μπανγκλαντές, χώρες που εξαρτώνται άμεσα από τη ροή του ποταμού.

Εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από την πυκνοκατοικημένη κινεζική ακτογραμμή, μια απότομη στροφή ενός απομακρυσμένου ποταμού στα Ιμαλάια αναμένεται να μετατραπεί στο επίκεντρο ενός από τα πιο φιλόδοξα – αλλά και αμφιλεγόμενα – έργα υποδομής που έχει αναλάβει ποτέ η χώρα, σύμφωνα με το CNN.

Το υδροηλεκτρικό σύστημα, κόστους 168 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αναμένεται να παράγει περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια από οποιοδήποτε άλλο στον κόσμο, προσφέροντας σημαντικά οφέλη στην Κίνα, καθώς η χώρα μεταβαίνει ταχύτατα σε ένα μέλλον όπου τα ηλεκτρικά οχήματα θα κυριαρχούν στους δρόμους και τα ενεργοβόρα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης θα ανταγωνίζονται διεθνείς αντιπάλους.

Ο Κινέζος ηγέτης Σι Τζινπίνγκ, κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης νωρίτερα φέτος στο Θιβέτ, ζήτησε την «προώθηση του έργου με δυναμικό, συστηματικό και αποτελεσματικό τρόπο».

Ειδικοί εκτιμούν ότι το υδροηλεκτρικό σύστημα, το οποίο θα κατασκευαστεί στα κατώτερα τμήματα του ποταμού Γιαρλούνγκ Τσανγκπό στο Θιβέτ, θα αποτελέσει ένα άνευ προηγουμένου μηχανικό κατόρθωμα. Αξιοποιώντας μια υψομετρική διαφορά 2.000 μέτρων, μέσω της διάνοιξης σηράγγων μέσα σε ένα βουνό, το έργο θα επιτρέψει στην Κίνα να εκμεταλλευτεί έναν από τους μεγαλύτερους ποταμούς σε μια περιοχή που είναι γνωστή ως ο «υδάτινος πύργος» της Ασίας, σε μια περίοδο κατά την οποία οι κυβερνήσεις δίνουν αυξανόμενη σημασία στην ασφάλεια των υδάτινων πόρων.

Το έργο θα μπορούσε να συμβάλει στις παγκόσμιες προσπάθειες για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής, βοηθώντας την Κίνα – τον μεγαλύτερο παραγωγό εκπομπών άνθρακα στον κόσμο – να μειώσει την εξάρτησή της από την ενέργεια που παράγεται με καύση άνθρακα. Ωστόσο, η κατασκευή του ενδέχεται να διαταράξει ένα σπάνιο και παρθένο οικοσύστημα, καθώς και τις προγονικές εστίες αυτόχθονων πληθυσμών.

Δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται επίσης από τον ποταμό κατάντη, στην Ινδία και το Μπανγκλαντές, όπου οι πιθανές επιπτώσεις στο οικοσύστημα παραμένουν ανεπαρκώς μελετημένες.

Στην Ινδία, δημοσιεύματα έχουν ήδη αναφερθεί στο έργο ως μια εν δυνάμει «υδάτινη βόμβα», ενώ η εγγύτητά του στα αμφισβητούμενα σύνορα Κίνας-Ινδίας το καθιστά πιθανό σημείο ανάφλεξης σε μια μακροχρόνια εδαφική διαμάχη.

Το έργο παραμένει καλυμμένο από μυστικότητα, εντείνοντας τα ερωτήματα γύρω από ένα σχέδιο που αναδεικνύει τις τεράστιες τεχνικές δυνατότητες της Κίνας και την ώθησή της προς την καθαρή ενέργεια, αλλά και την έλλειψη διαφάνειας, ακόμη και όταν πρόκειται για μια παρέμβαση με δυνητικά εκτεταμένες συνέπειες.

Ενδείξεις για τον σχεδιασμό του έργου παραπέμπουν σε ένα σύνθετο σύστημα, το οποίο θα μπορούσε να περιλαμβάνει φράγματα και ταμιευτήρες κατά μήκος του ποταμού Γιαρλούνγκ Τσανγκπό, καθώς και μια σειρά υπόγειων υδροηλεκτρικών σταθμών που θα συνδέονται με σήραγγες.

«Πρόκειται για το πιο εξελιγμένο και καινοτόμο σύστημα φραγμάτων που έχει δει ποτέ ο πλανήτης», δήλωσε ο Μπράιαν Άιλερ, διευθυντής του Προγράμματος Ενέργειας, Υδάτων και Βιωσιμότητας στο think tank Stimson Center στην Ουάσιγκτον. «Είναι όμως και το πιο ριψοκίνδυνο και δυνητικά το πιο επικίνδυνο».

Το κινεζικό υπουργείο Εξωτερικών ανέφερε ότι το έργο έχει «μελετηθεί σε βάθος επί δεκαετίες» και ότι έχουν «εφαρμοστεί εκτενή μέτρα για την ασφάλεια της μηχανικής κατασκευής και την οικολογική προστασία, ώστε να διασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις στις κατάντη περιοχές».

Το έργο, σύμφωνα με το υπουργείο, «στοχεύει στην επιτάχυνση της ανάπτυξης της καθαρής ενέργειας, στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των τοπικών κοινωνιών και στην ενεργή αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής».

Ωστόσο, το Πεκίνο ενδέχεται να έχει και άλλες προτεραιότητες. Αυτή η φιλόδοξη κίνηση στις υποδομές έρχεται σε μια περίοδο κατά την οποία ο Σι Τζινπίνγκ επιδιώκει να ενισχύσει την εθνική ασφάλεια, όχι μόνο διασφαλίζοντας τον ενεργειακό εφοδιασμό της Κίνας, αλλά και εντείνοντας τον έλεγχο κατά μήκος αμφισβητούμενων συνόρων και σε περιοχές όπου ζουν εθνοτικές μειονότητες.

«Αν συνδέσει κανείς τα κομμάτια της κινεζικής ανάπτυξης υποδομών στα Ιμαλάια, ιδιαίτερα στις περιοχές όπου η Κίνα συνορεύει με την Ινδία κατά μήκος του Θιβέτ, διαπιστώνει ότι είναι στρατηγικά τοποθετημένες», δήλωσε ο Ρίσι Γκούπτα, αναπληρωτής διευθυντής στο Asia Society Policy Institute στο Νέο Δελχί.

«Το έργο ευθυγραμμίζεται με τον ευρύτερο στόχο της Κίνας να αξιοποιήσει τους φυσικούς της πόρους ώστε να εδραιώσει τον έλεγχο σε κρίσιμες περιοχές όπως το Θιβέτ και τα σύνορά του».

Γνωστός ως ο υψηλότερος μεγάλος ποταμός του κόσμου, ο Γιαρλούνγκ Τσανγκπό ξεκινά από έναν παγετώνα στα Ιμαλάια, διασχίζει το οροπέδιο που αποτέλεσε το λίκνο του θιβετιανού βουδισμού και κατευθύνεται προς το νοτιότερο άκρο της χώρας.

Ένα τμήμα του ποταμού, σφηνωμένο κατά μήκος των de facto συνόρων του Θιβέτ με ένα ινδικό κρατίδιο, έχει εδώ και καιρό προσελκύσει το ενδιαφέρον λόγω του τεράστιου δυναμικού του στην παραγωγή ενέργειας.

Εκεί, η υδάτινη αρτηρία σχηματίζει μια θεαματική στροφή σε σχήμα πετάλου, καθώς περιβάλλει έναν ορεινό όγκο, χάνοντας περίπου 2.000 μέτρα υψομέτρου μέσα σε μόλις 50 χιλιόμετρα.

Αυτή η υψομετρική πτώση εκτιμάται ότι θα μπορούσε να αποφέρει περίπου 300 δισεκατομμύρια κιλοβατώρες ηλεκτρικής ενέργειας ετησίως – σχεδόν τριπλάσια παραγωγή από εκείνη του φράγματος των Τριών Φαραγγιών στην Κίνα, του ισχυρότερου σήμερα στον κόσμο.

Η υδροηλεκτρική ανάπτυξη στον κάτω ρου του ποταμού Γιαρλούνγκ Τσανγκπό «δεν αποτελεί απλώς μια υδροηλεκτρική πρωτοβουλία», αλλά και ένα έργο εθνικής ασφάλειας, που περιλαμβάνει την ασφάλεια των υδάτινων πόρων, την εδαφική ασφάλεια και άλλα ζητήματα, είχε δηλώσει σε ομιλία του το 2020 ο Γιαν Ζιγιόνγκ, τότε πρόεδρος της Power Construction Corporation of China (PowerChina).

Ένα τέτοιο έργο στον κάτω ρου του ποταμού συζητείται εδώ και δεκαετίες, χωρίς ωστόσο να έχει ποτέ επιχειρηθεί, καθώς θεωρούνταν ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα σε μια απομακρυσμένη και επικίνδυνη περιοχή.

Πλέον, δορυφορικές εικόνες, δημόσια διαθέσιμα εταιρικά έγγραφα και αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από την περιοχή, δείχνουν ότι βρίσκονται σε εξέλιξη εργασίες για τη διάνοιξη και διεύρυνση δρόμων, την κατασκευή γεφυρών, την ανέγερση αποθηκευτικών εγκαταστάσεων για εκρηκτικά, την επέκταση της κάλυψης κινητής τηλεφωνίας και τη μετεγκατάσταση κατοίκων, όλα ενδεικτικά προπαρασκευαστικών κινήσεων για την έναρξη της κατασκευής, η οποία επισήμως ξεκίνησε τον Ιούλιο.

Σε επίσημα έγγραφα, το έργο αναφέρεται συχνά με τα λατινικά αρχικά «YX», ωστόσο οι πληροφορίες που παρέχονται για τον σχεδιασμό του είναι περιορισμένες. Τα κρατικά μέσα ενημέρωσης έχουν αναφέρει ότι το έργο βασίζεται κυρίως στη μέθοδο της «ευθυγράμμισης και εκτροπής του ποταμού» μέσω σηράγγων και περιλαμβάνει πέντε διαδοχικούς υδροηλεκτρικούς σταθμούς.

Η εξέταση πληροφοριών ανοιχτών πηγών, ρίχνει περισσότερο φως στο πώς ενδέχεται να διαμορφώνεται αυτό το εκτεταμένο έργο.

Μια προσομοίωση, υποδηλώνει ότι ο σχεδιασμός θα μπορούσε να αφορά ένα εκτεταμένο σύστημα υδροηλεκτρικών σταθμών, σηράγγων και ταμιευτήρων, το οποίο συνολικά ενδέχεται να εκτείνεται σε απόσταση περίπου 150 χιλιομέτρων.

Το σύστημα θα ξεκινούσε με έναν ταμιευτήρα που θα δημιουργούνταν από ένα φράγμα στην πόλη Μάινλινγκ, όπου ο Κινέζος πρωθυπουργός Λι Τσιανγκ παρέστη τον Ιούλιο στην τελετή θεμελίωσης του έργου. Ο ταμιευτήρας εκεί θα επέτρεπε στους διαχειριστές να ρυθμίζουν τη ροή των υδάτων σε ολόκληρο το υδροηλεκτρικό σύστημα.

Ένα δεύτερο, χαμηλότερο φράγμα θα χρησιμοποιούνταν πιθανότατα για την εκτροπή μέρους του ποταμού μακριά από τη Μεγάλη Στροφή και προς ένα σύστημα σηράγγων.

Εκεί, τα εκτρεπόμενα ύδατα θα διέρχονταν πιθανότατα από μια σειρά καταρρακτωδών υδροηλεκτρικών σταθμών, παράγοντας τεράστιες ποσότητες ενέργειας, πριν τα νερά επιστρέψουν εκ νέου στην κύρια κοίτη του ποταμού.

Οι ακριβείς τοποθεσίες και των πέντε σταθμών παραμένουν άγνωστες, όπως άγνωστο παραμένει και το πόση γη θα κατακλυστεί από ταμιευτήρες για τη δημιουργία αυτού του συστήματος.

Ένα ακόμη κρίσιμο ερώτημα αφορά το κατά πόσο το σύστημα θα περιλαμβάνει ένα τελικό φράγμα και σταθμό παραγωγής ενέργειας, που θα επιτρέπει στους διαχειριστές να ελέγχουν τη συνολική ροή του κύριου ποταμού πριν αυτός διασχίσει τις χώρες κατάντη. Οι ειδικοί τονίζουν ότι έως ότου η Κίνα δημοσιοποιήσει περισσότερες λεπτομέρειες, κάθε ανεξάρτητη αξιολόγηση του έργου δεν μπορεί παρά να βασίζεται σε τεκμηριωμένες εικασίες.

«Με όσα γνωρίζουμε σήμερα, είναι σχεδόν αδύνατο να κατανοήσει ή να αξιολογήσει κανείς τις πιθανές επιπτώσεις που θα έχει το έργο», δήλωσε ο Ραφαέλ Γιαν Πάμπλο Σμιτ, ειδικός στην υδροηλεκτρική ενέργεια στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα.

Αυτό που είναι σαφές είναι ότι, για την κατασκευή του υδροηλεκτρικού συστήματος, Κινέζοι μηχανικοί και υδρολόγοι θα κληθούν να εργαστούν σε συνθήκες πολύ απαιτητικές. Ο ποταμός διατρέχει μία από τις πλέον σεισμικά ενεργές περιοχές του κόσμου.

«Η πρόκληση θα είναι η δημιουργία ενός συστήματος που να μπορεί να μετριάσει ή να αποφύγει τους κινδύνους ασφάλειας», δήλωσε ο Άιλερ. «Η Κίνα δίνει προτεραιότητα στην ασφάλεια των φραγμάτων… αλλά μπορείς πραγματικά να μετριάσεις τον κίνδυνο στα Ιμαλάια;»

Κατολισθήσεις, ροές φερτών υλικών και αιφνίδιες πλημμύρες από παγετωνικές λίμνες αποτελούν χαρακτηριστικά της περιοχής, τα οποία καθίστανται ολοένα και πιο απρόβλεπτα λόγω της κλιματικής αλλαγής και έχουν τη δυναμική να προκαλέσουν σοβαρές ζημιές στις υποδομές και να θέσουν σε κίνδυνο πληθυσμούς κατάντη, εάν το έργο δεν μπορέσει να ανταποκριθεί.

«Είναι πραγματικά συγκλονιστικό το ότι (Κινέζοι αξιωματούχοι) δεσμεύονται να κατασκευάσουν ένα τέτοιο έργο τόσο μακριά και σε ένα τόσο απαιτητικό γεωπολιτικό και γεωτεχνικό περιβάλλον», δήλωσε ο Ντάριν Μέιτζι.

Καθώς το Πεκίνο επιδιώκει να αντικαταστήσει το εισαγόμενο πετρέλαιο με εγχώρια παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια, «ποντάρει σε μια απόδοση που θα διαρκέσει δεκαετίες», είπε ο Μέιτζι.

Η Κίνα έχει μακρά ιστορία στην κατασκευή σύνθετων και αμφιλεγόμενων φραγμάτων. Σήμερα, τα ποτάμια της Κίνας είναι διάσπαρτα με υδροηλεκτρικά έργα.

Σχεδόν το ένα τρίτο της συνολικής εγκατεστημένης υδροηλεκτρικής ισχύος παγκοσμίως έως το 2024 βρισκόταν στην Κίνα, ενώ η χώρα οδεύει προς την επίτευξη των στόχων της για νέα δυναμικότητα νωρίτερα από το προβλεπόμενο χρονοδιάγραμμα. Στο Θιβέτ, οι κινεζικές αρχές επιδιώκουν να μετατρέψουν την περιοχή σε κόμβο πράσινης ενέργειας.

Ωστόσο, το σχέδιο αυτό τοποθετεί τις υποδομές που είναι αναγκαίες για τη μετάβαση της Κίνας στην τεχνολογία και την ενέργεια στην καρδιά μιας οικολογικά ευαίσθητης περιοχής.

Στη Μεγάλη Στροφή, ο ποταμός Γιαρλούνγκ Τσανγκπό περικλείεται από δύο πλευρές από το βαθύτερο φαράγγι του κόσμου.

Εδώ και χρόνια, επιστήμονες και οργανώσεις προάσπισης δικαιωμάτων εκφράζουν ανησυχίες για την ανάπτυξη υποδομών στην περιοχή αυτή. Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε πέρυσι, επιστήμονες του Πανεπιστημίου Πεκίνου κάλεσαν να πραγματοποιηθούν εκτενείς έρευνες βιοποικιλότητας «επειγόντως πριν από την έναρξη του έργου του φράγματος».

Το Πεκίνο ανέφερε νωρίτερα φέτος ότι το έργο «συμμορφώνεται αυστηρά» με τη νομοθεσία για την οικολογική προστασία και περιλαμβάνει ένα «προηγμένο σύστημα περιβαλλοντικής παρακολούθησης».

Κατά την επίσκεψή του στο Θιβέτ τον Ιούλιο, ο πρωθυπουργός Λι κάλεσε όσους συμμετέχουν στο έργο να «διασφαλίσουν ότι το οικολογικό περιβάλλον δεν θα υποστεί ζημιές». Ωστόσο, ειδικοί αμφισβητούν το πώς υποδομές τέτοιας κλίμακας θα μπορούσαν να μην έχουν επιπτώσεις.

Ένα ακόμη κρίσιμο ερώτημα αφορά το πόσο βαθιά θα διαταράξει το έργο τις ζωές των κατοίκων της περιοχής, ορισμένοι από τους οποίους ζουν επί γενιές σε ένα τμήμα της χώρας που παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανέγγιχτο από τις φιλοδοξίες της Κίνας.

Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι κατοικούν στις επαρχίες όπου θα κατασκευαστούν τα έργα.

Κινέζοι αξιωματούχοι έχουν αναγνωρίσει ότι το έργο θα απαιτήσει «τη μετεγκατάσταση τοπικών κοινοτήτων» στο Θιβέτ, μια σαφής ένδειξη της αναστάτωσης που συνεπάγεται το έργο για την καθημερινή και πολιτισμική ζωή των κατοίκων.

Στην κομητεία Μεντόγκ, βίντεο που αναρτήθηκαν από χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δείχνουν μακριές φάλαγγες αυτοκινήτων και φορτηγών, στολισμένων με κινεζικές σημαίες και πανό προπαγάνδας, να μεταφέρουν κατοίκους από τις πατρογονικές τους εστίες σε νέες κατοικίες.

Δεν είναι σαφές αν οι κατοικίες αυτών των κατοίκων θα επηρεαστούν άμεσα από την κατασκευή των φραγμάτων, ωστόσο η ίδια έγραψε ότι η μετακίνησή τους οφείλεται στο «υδροηλεκτρικό έργο». Τα τελευταία χρόνια, το Πεκίνο έχει επίσης υιοθετήσει πολιτική μετεγκατάστασης χωριών με στόχο την ενίσχυση - και σε ορισμένες περιπτώσεις την επέκταση - των διεκδικήσεών του κατά μήκος αμφισβητούμενων συνόρων.

Οι ανησυχίες για το έργο γίνονται ιδιαίτερα έντονες και κατάντη, στην Ινδία, όπου ο Γιαρλούνγκ Τσανγκπό είναι γνωστός ως Βραχμαπούτρα.

Ο ανώτατος αξιωματούχος της ινδικής πολιτείας Αρουνάτσαλ Πραντές προειδοποίησε τον Ιούλιο ότι το φράγμα συνιστά υπαρξιακή απειλή για τον πληθυσμό της περιοχής και θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από την Κίνα ως «υδάτινη βόμβα».

Στο Νέο Δελχί, αξιωματούχοι δήλωσαν νωρίτερα φέτος ότι «παρακολουθούν στενά» τα υδροηλεκτρικά σχέδια της Κίνας και δεσμεύτηκαν να λάβουν «τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία των συμφερόντων μας»

Η κατάσταση απειλεί επίσης να διαταράξει μια περίπλοκη διπλωματική ισορροπία μεταξύ Κίνας και Ινδίας, καθώς οι δύο χώρες επιχειρούν να αποκλιμακώσουν τις εντάσεις κατά μήκος των βαριά στρατιωτικοποιημένων συνόρων τους.

Η Κίνα έχει ήδη ένα αμφιλεγόμενο ιστορικό στη διαχείριση φραγμάτων σε έναν άλλο διακρατικό ποταμό, τον Μεκόνγκ.

Για το έργο YX, Κινέζοι ερευνητές και αξιωματούχοι έχουν τονίσει τη δυνατότητά του να μετριάσει τον κίνδυνο πλημμυρών, υποστηρίζοντας ότι θα μπορούσε να συμβάλει στην προστασία των κατάντη περιοχών, καθώς οι πλημμύρες γίνονται ολοένα και πιο απρόβλεπτες λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Για όσους ζουν ακριβώς πέρα από τα de facto σύνορα, τα πολλά άγνωστα στοιχεία γύρω από το κινεζικό έργο έχουν ήδη απτές συνέπειες. Εκεί, αξιωματούχοι της μεγαλύτερης κρατικά υποστηριζόμενης υδροηλεκτρικής εταιρείας της Ινδίας προωθούν το δικό τους έργο, ένα φράγμα ισχύος 11.200 μεγαβάτ στον ίδιο ποταμό, ως απάντηση στην υδροηλεκτρική ανάπτυξη ανάντη.