Στην καρδιά των Ιμαλαΐων, η Κίνα υλοποιεί ένα κολοσσιαίο υδροηλεκτρικό έργο αξίας 168 δισεκατομμυρίων δολαρίων στον ποταμό Γιαρλούνγκ Τσανγκπό, στοχεύοντας να το καταστήσει το ισχυρότερο στον κόσμο. Ενώ το Πεκίνο το παρουσιάζει ως ζωτικής σημασίας για την πράσινη μετάβαση και την ενεργειακή ασφάλεια, το έργο πυροδοτεί έντονες ανησυχίες σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, τον εκτοπισμό των τοπικών κοινοτήτων στο Θιβέτ και τους γεωπολιτικούς κινδύνους για την Ινδία και το Μπανγκλαντές, χώρες που εξαρτώνται από τη ροή του ποταμού.

Εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από την πολυσύχναστη ακτογραμμή της Κίνας, μια απότομη στροφή ενός απομακρυσμένου ποταμού στα Ιμαλάια μετατρέπεται στο επίκεντρο ενός από τα πιο φιλόδοξα και αμφιλεγόμενα έργα υποδομής που έχει αναλάβει ποτέ η χώρα. Το υδροηλεκτρικό σύστημα αναμένεται να παράγει περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια από οποιοδήποτε άλλο στον κόσμο, τροφοδοτώντας την ανάπτυξη ηλεκτρικών οχημάτων και μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης.

Ο Κινέζος ηγέτης Σι Τζινπίνγκ, κατά τη διάρκεια πρόσφατης επίσκεψής του στο Θιβέτ, ζήτησε την "προώθηση του έργου με δυναμικό, συστηματικό και αποτελεσματικό τρόπο". Ειδικοί εκτιμούν ότι το υδροηλεκτρικό σύστημα θα αξιοποιήσει μια υψομετρική διαφορά 2.000 μέτρων, μέσω της διάνοιξης σηράγγων μέσα σε ένα βουνό, επιτρέποντας στην Κίνα να εκμεταλλευτεί έναν από τους μεγαλύτερους ποταμούς της Ασίας.

Το έργο θα μπορούσε να συμβάλει στον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής, μειώνοντας την εξάρτηση της Κίνας από την ενέργεια που παράγεται με καύση άνθρακα. Ωστόσο, η κατασκευή του ενδέχεται να διαταράξει ένα σπάνιο οικοσύστημα και να εκτοπίσει αυτόχθονες πληθυσμούς, ενώ δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι που εξαρτώνται από τον ποταμό στην Ινδία και το Μπανγκλαντές ενδέχεται να υποστούν σοβαρές επιπτώσεις.

Στην Ινδία, το έργο έχει χαρακτηριστεί ως «υδάτινη βόμβα», ενώ η εγγύτητά του στα αμφισβητούμενα σύνορα Κίνας-Ινδίας το καθιστά πιθανό σημείο ανάφλεξης. Παρά τη σοβαρότητα των διακυβευμάτων, το έργο παραμένει καλυμμένο από μυστικότητα. Ενδείξεις για τον σχεδιασμό του έργου παραπέμπουν σε ένα σύνθετο σύστημα που θα μπορούσε να περιλαμβάνει φράγματα, ταμιευτήρες και υπόγειους υδροηλεκτρικούς σταθμούς.

«Πρόκειται για το πιο εξελιγμένο και καινοτόμο σύστημα φραγμάτων που έχει δει ποτέ ο πλανήτης», δήλωσε ο Μπράιαν Άιλερ, διευθυντής του Προγράμματος Ενέργειας, Υδάτων και Βιωσιμότητας στο think tank Stimson Center στην Ουάσιγκτον, χαρακτηρίζοντάς το παράλληλα ως το "πιο ριψοκίνδυνο και δυνητικά το πιο επικίνδυνο".

Το κινεζικό υπουργείο Εξωτερικών, σε δήλωσή του, ανέφερε ότι το έργο έχει «μελετηθεί σε βάθος επί δεκαετίες» και ότι έχουν «εφαρμοστεί εκτενή μέτρα για την ασφάλεια της μηχανικής κατασκευής και την οικολογική προστασία». Το υπουργείο διαβεβαίωσε ότι η Κίνα θα «μοιράζεται τις απαραίτητες πληροφορίες με τη διεθνή κοινότητα» και θα «ενισχύει την επικοινωνία και τη συνεργασία με τις χώρες κατάντη».

Ωστόσο, το Πεκίνο ενδέχεται να έχει και άλλες προτεραιότητες, επιδιώκοντας να ενισχύσει την εθνική ασφάλεια, διασφαλίζοντας τον ενεργειακό εφοδιασμό της Κίνας και εντείνοντας τον έλεγχο κατά μήκος αμφισβητούμενων συνόρων. «Το έργο ευθυγραμμίζεται με τον ευρύτερο στόχο της Κίνας να αξιοποιήσει τους φυσικούς της πόρους ώστε να εδραιώσει τον έλεγχο σε κρίσιμες περιοχές όπως το Θιβέτ και τα σύνορά του», δήλωσε ο Ρίσι Γκούπτα, αναπληρωτής διευθυντής στο Asia Society Policy Institute στο Νέο Δελχί.

Γνωστός ως ο υψηλότερος μεγάλος ποταμός του κόσμου, ο Γιαρλούνγκ Τσανγκπό ξεκινά από έναν παγετώνα στα Ιμαλάια και διασχίζει το οροπέδιο του Θιβέτ. Ένα τμήμα του ποταμού, κατά μήκος των de facto συνόρων με ένα ινδικό κρατίδιο, έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον λόγω του τεράστιου δυναμικού του στην παραγωγή ενέργειας. Εκτιμάται ότι η υψομετρική πτώση του ποταμού θα μπορούσε να αποφέρει περίπου 300 δισεκατομμύρια κιλοβατώρες ηλεκτρικής ενέργειας ετησίως, σχεδόν τριπλάσια παραγωγή από εκείνη του φράγματος των Τριών Φαραγγιών.

Σύμφωνα με δημοσίευμα κινεζικού κρατικού μέσου ενημέρωσης, ο Γιαν Ζιγιόνγκ, τότε πρόεδρος της Power Construction Corporation of China (PowerChina), είχε δηλώσει ότι η υδροηλεκτρική ανάπτυξη στον κάτω ρου του ποταμού Γιαρλούνγκ Τσανγκπό «δεν αποτελεί απλώς μια υδροηλεκτρική πρωτοβουλία», αλλά και ένα έργο εθνικής ασφάλειας. Δορυφορικές εικόνες και εταιρικά έγγραφα δείχνουν ότι βρίσκονται σε εξέλιξη εργασίες για την έναρξη της κατασκευής, η οποία ξεκίνησε τον Ιούλιο.

Σε επίσημα έγγραφα, το έργο αναφέρεται συχνά με τα λατινικά αρχικά «YX», ως συντομογραφία για τον κάτω ρου του ποταμού. Κρατικά μέσα ενημέρωσης έχουν αναφέρει ότι το έργο βασίζεται κυρίως στη μέθοδο της «ευθυγράμμισης και εκτροπής του ποταμού» μέσω σηράγγων και περιλαμβάνει πέντε διαδοχικούς υδροηλεκτρικούς σταθμούς. Μια προσομοίωση υποδηλώνει ότι ο σχεδιασμός θα μπορούσε να αφορά ένα εκτεταμένο σύστημα υδροηλεκτρικών σταθμών, σηράγγων και ταμιευτήρων, το οποίο συνολικά ενδέχεται να εκτείνεται σε απόσταση περίπου 150 χιλιομέτρων.

Το σύστημα θα ξεκινούσε με έναν ταμιευτήρα που θα δημιουργούνταν από ένα φράγμα στην πόλη Μάινλινγκ. Ένα δεύτερο φράγμα θα χρησιμοποιούνταν πιθανότατα για την εκτροπή μέρους του ποταμού προς ένα σύστημα σηράγγων. Τα εκτρεπόμενα ύδατα θα διέρχονταν πιθανότατα από μια σειρά καταρρακτωδών υδροηλεκτρικών σταθμών, παράγοντας τεράστιες ποσότητες ενέργειας, πριν τα νερά επιστρέψουν εκ νέου στην κύρια κοίτη του ποταμού.

Μια δημοσίευση επιστημόνων της κινεζικής κυβέρνησης φαίνεται να επιβεβαιώνει ότι δύο ταμιευτήρες ανάντη των σηράγγων εκτροπής θα ρυθμίζουν την ποσότητα του νερού, ενώ ένας τρίτος, κατάντη, θα ρυθμίζει τη ροή. Ωστόσο, οι ειδικοί τονίζουν ότι κάθε ανεξάρτητη αξιολόγηση του έργου βασίζεται σε εικασίες, όσο η Κίνα δε δημοσιοποιεί περισσότερες λεπτομέρειες.

Ο ποταμός διατρέχει μια από τις πλέον σεισμικά ενεργές περιοχές του κόσμου, γεγονός που ενέχει τον κίνδυνο να διαταραχθούν οι μηχανικές κατασκευές. «Η πρόκληση θα είναι η δημιουργία ενός συστήματος που να μπορεί να μετριάσει ή να αποφύγει τους κινδύνους ασφάλειας», δήλωσε ο Άιλερ.

Κατολισθήσεις, ροές φερτών υλικών και αιφνίδιες πλημμύρες αποτελούν χαρακτηριστικά της περιοχής, τα οποία καθίστανται ολοένα και πιο απρόβλεπτα λόγω της κλιματικής αλλαγής. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι οι Κινέζοι μηχανικοί θα έχουν σχεδιάσει μέτρα αντιμετώπισης, ωστόσο, τα μέτρα αυτά θα παραμείνουν αδοκίμαστα σε ένα τέτοιο περιβάλλον.

«Είναι πραγματικά συγκλονιστικό το ότι (Κινέζοι αξιωματούχοι) δεσμεύονται να κατασκευάσουν ένα τέτοιο έργο τόσο μακριά και σε ένα τόσο απαιτητικό γεωπολιτικό και γεωτεχνικό περιβάλλον», δήλωσε ο Ντάριν Μέιτζι, ακαδημαϊκός με ειδίκευση στην κινεζική υδροηλεκτρική ενέργεια. Η Κίνα έχει μακρά ιστορία στην κατασκευή σύνθετων και αμφιλεγόμενων φραγμάτων, όπως το έργο των Τριών Φαραγγιών, το οποίο απαίτησε τον εκτοπισμό περισσότερων από ενός εκατομμυρίου ανθρώπων.

Σχεδόν το ένα τρίτο της συνολικής εγκατεστημένης υδροηλεκτρικής ισχύος παγκοσμίως έως το 2024 βρισκόταν στην Κίνα. Στο Θιβέτ, οι κινεζικές αρχές επιδιώκουν να μετατρέψουν την περιοχή σε κόμβο πράσινης ενέργειας, συνδέοντας την υδροηλεκτρική ενέργεια με εκτεταμένες εγκαταστάσεις ηλιακών και αιολικών πάρκων.

Ωστόσο, το σχέδιο αυτό τοποθετεί τις υποδομές που είναι αναγκαίες για τη μετάβαση της Κίνας στην τεχνολογία και την ενέργεια στην καρδιά μιας οικολογικά ευαίσθητης περιοχής. Στη Μεγάλη Στροφή, ο ποταμός Γιαρλούνγκ Τσανγκπό περικλείεται από το βαθύτερο φαράγγι του κόσμου, χαραγμένο σε ένα τοπίο παρθένων δασών, το οποίο έχει χαρακτηριστεί εθνικό φυσικό καταφύγιο της Κίνας.

Εδώ και χρόνια, επιστήμονες και οργανώσεις προάσπισης δικαιωμάτων εκφράζουν ανησυχίες για την ανάπτυξη υποδομών στην περιοχή αυτή. Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε πέρυσι, επιστήμονες του Πανεπιστημίου Πεκίνου κάλεσαν να πραγματοποιηθούν εκτενείς έρευνες βιοποικιλότητας «επειγόντως πριν από την έναρξη του έργου του φράγματος». Η γερμανική οργάνωση Society for Threatened Peoples κατηγόρησε την Κίνα ότι παραβιάζει τους ίδιους της τους κανονισμούς.

Το Πεκίνο ανέφερε ότι το έργο «συμμορφώνεται αυστηρά» με τη νομοθεσία για την οικολογική προστασία και περιλαμβάνει ένα «προηγμένο σύστημα περιβαλλοντικής παρακολούθησης». Κατά την επίσκεψή του στο Θιβέτ τον Ιούλιο, ο πρωθυπουργός Λι κάλεσε να «διασφαλιστεί ότι το οικολογικό περιβάλλον δεν θα υποστεί ζημιές».

Ένα ακόμη ερώτημα αφορά το πόσο βαθιά θα διαταράξει το έργο τις ζωές των κατοίκων της περιοχής, μεταξύ των οποίων αυτόχθονες πληθυσμοί όπως οι Μόνπα και οι Λόμπα. Κινέζοι αξιωματούχοι έχουν αναγνωρίσει ότι το έργο θα απαιτήσει «τη μετεγκατάσταση τοπικών κοινοτήτων» και ανέφεραν ότι έχουν προβλεφθεί «νέοι χώροι λατρείας» κοντά σε «νεόδμητες οικιστικές περιοχές».

Τοπικοί αξιωματούχοι έχουν αναφέρει ότι προχωρούν σε επαλήθευση των δηλώσεων κατοικίας των νοικοκυριών ενόψει της μελλοντικής μετεγκατάστασης και δηλώνουν ότι προσπαθούν εσπευσμένα να καταγράψουν την εισροή μεταναστών εργατών, οι οποίοι προσελκύονται από το έργο. Στην κομητεία Μεντόγκ, μακριές φάλαγγες αυτοκινήτων και φορτηγών μεταφέρουν κατοίκους από τις πατρογονικές τους εστίες σε νέες κατοικίες.

Δεν είναι σαφές αν οι κατοικίες αυτών των κατοίκων θα επηρεαστούν άμεσα από την κατασκευή των φραγμάτων, ωστόσο η ίδια έγραψε ότι η μετακίνησή τους οφείλεται στο «υδροηλεκτρικό έργο». Το κινεζικό υπουργείο Εξωτερικών ανέφερε ότι το σχέδιο μετεγκατάστασης θα «δίνει προτεραιότητα στα δικαιώματα, τη συμμετοχή και την ευημερία των κατοίκων που επηρεάζονται» και θα «σέβεται τις τοπικές θρησκευτικές πεποιθήσεις και την πολιτιστική κληρονομιά».

Οι ανησυχίες για το έργο γίνονται ιδιαίτερα έντονες στην Ινδία, όπου ο Γιαρλούνγκ Τσανγκπό είναι γνωστός ως Βραχμαπούτρα. Ο ανώτατος αξιωματούχος της ινδικής πολιτείας Αρουνάτσαλ Πραντές προειδοποίησε ότι το φράγμα συνιστά υπαρξιακή απειλή και θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως «υδάτινη βόμβα».

Στο Νέο Δελχί, αξιωματούχοι δήλωσαν ότι «παρακολουθούν στενά» τα υδροηλεκτρικά σχέδια της Κίνας και δεσμεύτηκαν να λάβουν «τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία των συμφερόντων μας». Κατά τη διάρκεια συνάντησης στο Νέο Δελχί τον Αύγουστο, ανώτατοι αξιωματούχοι των δύο πλευρών συζήτησαν τη «συνεργασία για διασυνοριακά ποτάμια».

Η Κίνα έχει ήδη ένα αμφιλεγόμενο ιστορικό στη διαχείριση φραγμάτων στον Μεκόνγκ, με τους διαχειριστές των φραγμάτων να κατηγορούνται ότι προκαλούν ξηρασία στο Βιετνάμ. Για το έργο YX, Κινέζοι ερευνητές και αξιωματούχοι έχουν τονίσει τη δυνατότητά του να μετριάσει τον κίνδυνο πλημμυρών. Οι ειδικοί συμφωνούν ότι ένα φράγμα ανάντη θα μπορούσε να έχει θετική επίδραση στην αντιπλημμυρική προστασία, όμως αλλαγές στη ροή ανάντη θα μπορούσαν να διαταράξουν τον φυσικό παλμό του ποταμού.

Για όσους ζουν ακριβώς πέρα από τα de facto σύνορα, τα πολλά άγνωστα στοιχεία γύρω από το κινεζικό έργο έχουν ήδη απτές συνέπειες. Εκεί, αξιωματούχοι της μεγαλύτερης κρατικά υποστηριζόμενης υδροηλεκτρικής εταιρείας της Ινδίας προωθούν το δικό τους έργο στον ίδιο ποταμό, ως απάντηση στην υδροηλεκτρική ανάπτυξη ανάντη, το οποίο θα απαιτούσε τη μετεγκατάσταση χωριών και έχει προκαλέσει τοπικές αντιδράσεις.