Η συνάντηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με τον Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο έφερε ξανά στο προσκήνιο την πολυπλοκότητα των αμερικανοτουρκικών σχέσεων. Παρά το «εξαιρετικό» κλίμα που προσπάθησε να καλλιεργήσει επικοινωνιακά ο Τραμπ, οι προκλήσεις παραμένουν σημαντικές. Στο τραπέζι βρέθηκαν θέματα όπως τα F-35, οι S-400, η ενεργειακή συνεργασία με τη Ρωσία και η κρίση στη Μέση Ανατολή, με τις συνομιλίες να διαρκούν δύο ώρες.

Τρεις διακεκριμένοι Έλληνες αναλυτές, ο Άγγελος Συρίγος, ο Κωνσταντίνος Φίλης και ο Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος, μιλούν στο skai.gr και αναλύουν το παρασκήνιο, τις δυσκολίες και τις πιθανές επιπτώσεις για την Ελλάδα.

Ο Άγγελος Συρίγος, καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και βουλευτής της ΝΔ, τονίζει πως «οι S-400 είναι το νούμερο ένα πρόβλημα» για την προοπτική απόκτησης F-35 από την Τουρκία. Όπως εξηγεί, η Άγκυρα αντιμετωπίζει εμπόδια όπως ο νόμος CAATSA, η επιρροή του Ισραήλ και της Ελλάδας στο Κογκρέσο, καθώς και η απαίτηση του Τραμπ για διακοπή αγοράς ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου. Σημαντικό ζήτημα αποτελεί και η υπόθεση της Halkbank, αλλά και οι οικονομικές δυνατότητες της Τουρκίας. «Δεν είμαι σίγουρος ότι ο Ερντογάν έχει λεφτά αυτή τη στιγμή για να προχωρήσει σε κάτι τέτοιο», σημειώνει χαρακτηριστικά.

Αναγνωρίζει την επιρροή των μελών του Κογκρέσου, αλλά διερωτάται αν κάποιος θα θελήσει να συγκρουστεί με τον Τραμπ. «Το Κογκρέσο έχει τη δύναμη να μπλοκάρει τα σχέδια του Τραμπ, αλλά υπάρχει κάποιος τόσο ισχυρός να σταθεί απέναντί του; Δεν το ξέρω. Ο Τραμπ θα το επιχειρήσει, αλλά αν θα περάσει από το Κογκρέσο, εγώ αμφιβάλλω». Παράλληλα, εκτιμά ότι οι εκλογές θα λειτουργήσουν ως φρένο για ανοιχτή σύγκρουση, καθώς «αν συγκρουστεί με τον Τραμπ και είναι Ρεπουμπλικάνος, τον έφαγε το μαύρο φίδι στις επερχόμενες εκλογές».

Σχετικά με τις ισορροπίες στο Αιγαίο, ο κ. Συρίγος είναι σαφής: «Εάν η Άγκυρα πάρει 100 F-35, σαφώς οι ισορροπίες αλλάζουν». Ωστόσο, το κρίσιμο ερώτημα είναι πότε και πόσα θα παραλάβει η Τουρκία. Εξηγεί ότι, αν η γείτονα χώρα μπει κανονικά στη σειρά παραγωγής, «θα αρχίσει να παραλαμβάνει F-35 σε 10 χρόνια από τώρα». Μόνο μια παραχώρηση από τις αμερικανικές γραμμές παραγωγής θα μπορούσε να επιταχύνει την παράδοση.

Καταλήγοντας, τονίζει ότι «ο Τραμπ δεν μπορεί να περάσει κάτι χωρίς το Κογκρέσο». Παρόλα αυτά, το πολιτικό του βάρος και το κλίμα φόβου που προκαλεί του δίνουν ένα σημαντικό πλεονέκτημα. «Δεν θα βγει κάποιος γερουσιαστής να τα βάλει μαζί του. Θα φοβηθεί. Όχι ότι θα παρακάμψει τη διαδικασία του Κογκρέσου· θα την ακολουθήσει τυπικά. Ουσιαστικά, όμως, έχει το πάνω χέρι αυτός».

Ο Κωνσταντίνος Φίλης, διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA), εστιάζει στη συνολική εικόνα των αμερικανοτουρκικών σχέσεων και στον τρόπο με τον οποίο ο Τραμπ χειρίστηκε επικοινωνιακά τη συνάντηση με τον Ερντογάν. Όπως αναφέρει, ο Αμερικανός πρόεδρος «με αυτά τα οποία είπε, έκανε τον Ερντογάν να φαίνεται ως εκ των βασικών συνομιλητών και κατ’ επέκταση εταίρων των Ηνωμένων Πολιτειών».

Ωστόσο, η ουσία κρύβεται αλλού. Υπάρχουν ζητήματα που φέρνουν πιο κοντά τις δύο χώρες, αλλά και σημαντικές διαφορές που τις χωρίζουν. Ο βασικός στόχος του Τραμπ, σύμφωνα με τον κ. Φίλη, «είναι ο Ερντογάν να βρει έναν τρόπο συνεννόησης με το Ισραήλ». Η αποφυγή μιας νέας έντασης μεταξύ Άγκυρας και Τελ Αβίβ θεωρείται στρατηγικής σημασίας για την Ουάσινγκτον.

Σχετικά με τα εξοπλιστικά, ο κ. Φίλης είναι ξεκάθαρος: ο Τραμπ δεν πρόκειται να ανοίξει τον δρόμο για την πώληση των F-35 χωρίς ανταλλάγματα. «Ο Τραμπ δεν θα τα δώσει όλα στον Ερντογάν στο πιάτο χωρίς προϋποθέσεις», τονίζει χαρακτηριστικά. Μία από τις βασικές προϋποθέσεις είναι η σταδιακή απομάκρυνση της Τουρκίας από τη ρωσική ενέργεια, με περιορισμό των εισαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Πέρα από το ρωσικό ζήτημα, ο Τραμπ επιδιώκει να διασφαλίσει ότι η Άγκυρα θα ευθυγραμμιστεί με τα αμερικανικά συμφέροντα και σε άλλα μέτωπα, όπως η Κίνα. Ακόμη κι αν υπάρξουν κινήσεις επίσπευσης για τα F-35, «ο Αμερικανός πρόεδρος θα επιδιώξει να δεσμεύσει τον Ερντογάν σε πολιτικές που δεν θα θίγουν τα αμερικανικά συμφέροντα», εξηγεί ο κ. Φίλης.

Ταυτόχρονα, υπενθυμίζει ότι ο παράγοντας χρόνος είναι σημαντικός. Η αβεβαιότητα γύρω από τις ενδιάμεσες εκλογές του 2026 στις ΗΠΑ και η ισχυρή παρουσία λόμπι που αντιτίθενται στην πώληση των F-35 στην Τουρκία δημιουργούν ένα σκηνικό χρονοτριβών και πρόσθετων εμποδίων.

Ο διεθνολόγος Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος εμφανίζεται ιδιαίτερα επιφυλακτικός σχετικά με το αν η συνάντηση Τραμπ–Ερντογάν φέρνει πραγματικά πιο κοντά την Τουρκία στα F-35. Όπως σημειώνει, «δεν είδα κάτι που να άλλαξε στο πλαίσιο και να έκανε πιο εύκολη την πώληση F-35 από τις ΗΠΑ στην Τουρκία».

Μάλιστα, υπογραμμίζει ότι για να γίνει κάτι τέτοιο, θα πρέπει να τροποποιηθούν τόσο οι κυρώσεις CAATSA όσο και ο νόμος του αμυντικού προϋπολογισμού του 2020, κάτι που απαιτεί διπλή έγκριση από Βουλή και Γερουσία. «Δεν υπάρχει κάποια διαδικασία αυτήν τη στιγμή που να μπορεί ο Πρόεδρος Τραμπ από μόνος του να ανατρέψει το ισχύον καθεστώς», τονίζει, θυμίζοντας ότι ο Δημοκρατικός Γερουσιαστής Μπομπ Μενέντεζ είχε φροντίσει να «κλειδώσει» νομικά το θέμα το 2020.

Παράλληλα, επισημαίνει την ισχύ των λόμπι στην Ουάσινγκτον. «Υπάρχουν πολλές ομάδες – εβραϊκές, ελληνικές, αρμενικές – που έχουν μια σταθερή και σκληρή στάση. Δεν είναι τόσο εύκολο να περάσει κάτι τέτοιο».

Ο κ. Δεσποτόπουλος αναδεικνύει και το παράδειγμα της Ινδίας, η οποία επίσης είχε προμηθευτεί S-400, χωρίς όμως να καταφέρει να αποκτήσει F-35. «Ο Τραμπ πήγε με έναν φάκελο που έλεγε ‘έλα να σου παραγάγω πράγματα για εξαγωγές’, θεωρώντας ότι υπήρχε προηγούμενο. Όμως αυτό δεν τελεσφόρησε ποτέ».

Σημαντικό θεωρεί επίσης το γεγονός ότι δεν υπήρξε σαφής δέσμευση ούτε για τα F-16. «Η Τουρκία, ενώ συμφώνησε να αποκτήσει F-16 επί Μπάιντεν, δεν τα έχει πάρει ακόμα. Ούτε καν για τα F-16 δεν είπε κάτι ο πρόεδρος Τραμπ. Ήταν παγωμένη η υποδοχή σε αυτό το θέμα».

Στο ερώτημα αν το Κογκρέσο μπορεί να μπλοκάρει τα σχέδια Τραμπ, απαντά κατηγορηματικά: «Νομίζω ότι δεν θα φτάσουμε καν σε επίπεδο Κογκρέσου. Δεν θα διακυβεύσει μια τέτοια ένταση ο Αμερικανός πρόεδρος, λόγω και του Ουκρανικού. Θα έδινε λάθος σήμα, ότι κλείνει τα μάτια σε έναν συνεταίρο της Ρωσίας».

Επιπλέον, τονίζει τη σημασία της υπόθεσης Halkbank, στην οποία – όπως λέει – ο Τούρκος πρόεδρος δεν κέρδισε τίποτα. Η σκληρή στάση της Ουάσινγκτον δείχνει, σύμφωνα με τον ίδιο, την πρόθεση των ΗΠΑ να τιμωρούν όσους παρακάμπτουν κυρώσεις, είτε αυτές αφορούν το Ιράν είτε τη Ρωσία.

Η γενική εκτίμηση του κ. Δεσποτόπουλου είναι μάλλον απογοητευτική για την Άγκυρα. «Δεν νομίζω ότι έχουν λόγο να είναι αισιόδοξοι οι Τούρκοι. Θα υιοθετήσω αυτό που είπε η αντιπολίτευση, ότι ο Ερντογάν ξόδεψε 50 δισ. απλά για να βγάλει μια ωραία φωτογραφία με τον Τραμπ».

Τέλος, αναδεικνύει και την πολιτική διάσταση της συνάντησης, με αιχμηρή παρατήρηση: «Σκεφτείτε να είχε πάει ο Έλληνας πρωθυπουργός και να του έλεγε ο Τραμπ ‘εσύ φίλε μου Κυριάκο που ξέρεις από στημένες εκλογές’… Ή να του ζητούσε να αναγνωρίσει τους ψευδομουφτήδες. Αυτά που είπε στον Ερντογάν δεν θα τα άντεχε καμία άλλη ηγεσία».

Συμπερασματικά, η συνάντηση στον Λευκό Οίκο έδωσε επικοινωνιακά πλεονεκτήματα στον Τούρκο πρόεδρο, χωρίς όμως να αλλάξει τα δεδομένα που κρατούν «κλειδωμένη» την πώληση των F-35. Αντίθετα, ανέδειξε ξανά τα εμπόδια – από το Κογκρέσο και τις κυρώσεις μέχρι τα ισχυρά λόμπι στην Ουάσινγκτον.

Για την Ελλάδα, οι εξελίξεις αυτές επιβεβαιώνουν ότι η Άγκυρα δεν βρίσκεται κοντά σε μια εύκολη αναβάθμιση του οπλοστασίου της. Παραμένει το ερώτημα: πόσο μακριά θα φτάσει ο Τραμπ για να φέρει τον Ερντογάν πιο κοντά στη Δύση – και με ποιο κόστος για την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή;