Το 2025 αποτέλεσε χρονιά-ορόσημο για την επιστήμη, με ιδέες που παρέμεναν για δεκαετίες στη θεωρία να γίνονται πραγματικότητα. Το Dnews ζήτησε από Έλληνες επιστήμονες να αποτιμήσουν τη χρονιά που φεύγει, αναδεικνύοντας τα πιο σημαντικά επιτεύγματα και τις προκλήσεις του μέλλοντος. Ακολουθούν οι απαντήσεις τους:

Ο Καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης και Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ, Νεκτάριος Ταβερναράκης, θεωρεί το 2025 ως ιστορική τομή στην ιατρική, με έμφαση στην εξατομικευμένη θεραπευτική προσέγγιση για γενετικές διαταραχές που θεωρούνταν ανίατες.

«Αν ένα επίτευγμα ξεχωρίζει σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτό είναι η ωρίμανση της εξατομικευμένης τροποποίησης DNA με εργαλεία CRISPR για τη θεραπεία μεταβολικών νοσημάτων, όχι πλέον ως θεωρητική υπόσχεση, αλλά ως κλινικά εφαρμόσιμη πραγματικότητα», σημειώνει.

Τον Μάιο του 2025, ένα βρέφος με σοβαρή ανεπάρκεια καρβαμοϋλοφωσφορικής συνθετάσης τύπου 1 (CPS1 deficiency), έλαβε εξατομικευμένη θεραπεία που διόρθωσε τη γενετική μετάλλαξη. Η θεραπεία αναπτύχθηκε σε έξι μήνες από τη γέννηση του παιδιού και βασίστηκε σε στοχευμένη επεξεργασία του DNA με μοριακά "ψαλίδια" CRISPR, καθώς και στην πρόοδο στα λιπιδικά νανοσωματίδια.

«Αυτή η επιτυχία θεωρείται ορόσημο όχι μόνο για την αντιμετώπιση των σπάνιων μεταβολικών ασθενειών αλλά και για την εξέλιξη της ιατρικής γενετικής στο σύνολό της. Η προσέγγιση αυτή ανοίγει το δρόμο για τη δημιουργία μιας νέας κατηγορίας θεραπειών “N-of-1”, όπως αποκαλούνται, οι οποίες προσαρμόζονται πλήρως στα μοναδικά γενετικά χαρακτηριστικά κάθε ασθενούς αντί να ακολουθούν ένα γενικό θεραπευτικό πρωτόκολλο», προσθέτει.

Για τον Καθηγητή Ταβερναράκη, το μεγαλύτερο επίτευγμα είναι η μετατροπή της γενετικής πληροφορίας σε άμεσο θεραπευτικό εργαλείο, αλλάζοντας τις στρατηγικές αντιμετώπισης μονογονιδιακών παθήσεων.

Το 2026, η επιτυχία αυτή αναμένεται να λειτουργήσει ως καταλύτης για την κλινική πρακτική. «Το επόμενο κρίσιμο βήμα δεν είναι μόνο η επανάληψη του επιτεύγματος σε περισσότερους ασθενείς, αλλά και η θεσμοθέτηση μιας νέας ιατρικής προσέγγισης, ικανής να υποστηρίξει ασφαλείς και οικονομικά βιώσιμες “θεραπείες κατά παραγγελία”». Ήδη, πρωτόκολλα επεκτείνουν την εξατομικευμένη γονιδιακή διόρθωση σε άλλες διαταραχές και παιδιατρικές νευρομεταβολικές παθήσεις.

Παράλληλα, τα εργαλεία CRISPR υπόσχονται μεγαλύτερη ακρίβεια, λιγότερες μεταλλάξεις και παρέμβαση σε γονιδιακές περιοχές που θεωρούνταν μη προσβάσιμες.

Σε κοινωνικό επίπεδο, ανοίγει μια συζήτηση για την πρόσβαση σε αυτές τις θεραπείες, τη χρηματοδότηση και την αποφυγή της «γενετικής ανισότητας».

«Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα θα καθορίσουν αν η επανάσταση των τεχνολογιών τροποποίησης DNA θα παραμείνει ένα εντυπωσιακό επιστημονικό επίτευγμα ή αν θα μετατραπεί σε πραγματικό κοινωνικό αγαθό», καταλήγει.

Ο Μάνος Κυμάκης, Καθηγητής Προηγμένων Ηλεκτρονικών Υλικών & Διατάξεων στο Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο (ΕΛΜΕΠΑ), θεωρεί το 2025 καμπή στην πράσινη μετάβαση, με την είσοδο των tandem φωτοβολταϊκών κυψελών πυριτίου–περοβσκίτη στην αγορά.

«Η καινοτομία βασίζεται στη συνεργασία δύο υλικών, το πυρίτιο αξιοποιεί το υπέρυθρο φάσμα της ηλιακής ακτινοβολίας, ενώ ο περοβσκίτης το ορατό φως. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό: αποδόσεις που αγγίζουν το 34,85%», αναφέρει ο καθηγητής.

Στο Εργαστήριο Nano@HMU του ΕΛΜΕΠΑ, οι νέες κυψέλες δοκιμάζονται σε πραγματικές συνθήκες, ενώ αναπτύσσονται νανοϋλικά που τις προστατεύουν από την υγρασία. Μέσω του ευρωπαϊκού προγράμματος LAPERITIVO, η ελληνική τεχνογνωσία διασφαλίζει τη βιώσιμη παραγωγή αυτών των συστημάτων εντός της Ευρώπης.

«Φανταστείτε φωτοβολταϊκά που παράγουν 25% περισσότερο ρεύμα χρησιμοποιώντας τον ίδιο ακριβώς χώρο στη στέγη μας… Το “καθαρότερο” μέλλον που ονειρευόμασταν δεν είναι πια μια υπόσχεση στα χαρτιά, αλλά μια πραγματικότητα που ξεκινά από τα ελληνικά εργαστήρια και φτάνει σε κάθε σπίτι», συμπληρώνει.

Η Μαρία Γαζούλη, Καθηγήτρια Βιολογίας/Γενετικής - Νανοϊατρικής στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, θεωρεί το 2025 χρονιά αλλαγής για τις σπάνιες γενετικές ασθένειες.

«Όχι επειδή λύθηκαν όλα, αλλά επειδή για πρώτη φορά η ιατρική έδωσε απτές λύσεις εκεί όπου για δεκαετίες υπήρχε μόνο διαχείριση και αναμονή», αναφέρει.

Η έγκριση της πρώτης γονιδιακής θεραπείας για το σύνδρομο Wiskott-Aldrich από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων αποτέλεσε ορόσημο. «Η θετική απόφαση της European Medicines Agency (ΕΜΑ) έδωσε διέξοδο σε ασθενείς που μέχρι σήμερα εξαρτιούνταν σχεδόν αποκλειστικά από τη μεταμόσχευση μυελού των οστών. Για πρώτη φορά, η θεραπεία στοχεύει τη γενετική αιτία της νόσου και όχι απλώς τα συμπτώματα».

Επίσης, η εξατομικευμένη γονιδιακή θεραπεία για ένα βρέφος με σπάνια μεταβολική διαταραχή στις ΗΠΑ άνοιξε τον δρόμο για το "gene editing για έναν".

Θεραπείες όπως το Casgevy δείχνουν ότι ασθενείς με βαριά β-θαλασσαιμία μπορούν να απαλλαγούν από τις δια βίου μεταγγίσεις αίματος. «Οι σπάνιες γενετικές ασθένειες έπαψαν να είναι αδιέξοδο και άρχισαν να αντιμετωπίζονται ως πρόβλημα με λύση».

Ο Καθηγητής Πληροφορικής Αλέξανδρος Σταματάκης εστιάζει στα δεδομένα που χρησιμοποιεί η Τεχνητή Νοημοσύνη. Η Τεχνητή Νοημοσύνη βασίζεται σε αξιόπιστα δεδομένα εκπαίδευσης, αλλά σε επιστημονικά πεδία όπως η εξελικτική βιολογία, χρησιμοποιούνται προσομοιωμένα δεδομένα.

Τα δεδομένα από προσομοιώσεις βασίζονται σε απλουστευμένα μαθηματικά μοντέλα και συχνά είναι "υπερβολικά τέλεια", χωρίς σφάλματα και την πολυπλοκότητα των πραγματικών συστημάτων.

Έρευνα του 2025 έδειξε ότι τα μοντέλα μηχανικής μάθησης μπορούν να ξεχωρίσουν τα συνθετικά από τα πραγματικά δεδομένα, αποκαλύπτοντας πόσο μη ρεαλιστικές είναι πολλές προσομοιώσεις.

«Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι οι προσομοιωτές δεδομένων συχνά δεν ελέγχονται με αυστηρές μεθόδους μηχανικής λογισμικού. Σφάλματα σε αυτά τα εργαλεία μπορούν να οδηγήσουν σε εκπαίδευση της τεχνητής νοημοσύνης πάνω σε λανθασμένα δεδομένα, με δυνητικά καταστροφικές συνέπειες», λέει.

Η πρόκληση για το 2026 είναι ο αυστηρότερος έλεγχος των προσομοιωτών και η δημιουργία πιο ρεαλιστικών προσομοιώσεων.

«Γιατί, χωρίς αξιόπιστη βάση αλήθειας, ακόμη και η πιο προηγμένη Τεχνητή Νοημοσύνη κινδυνεύει να μάθει… λάθος πράγματα», καταλήγει.

Οι Έλληνες επιστήμονες συμφωνούν: η επιστήμη του 2025 προχωρά στο 2026 με πιο αξιόπιστο, εφαρμόσιμο και χρήσιμο τρόπο. Το επόμενο βήμα είναι η ηθική και υπεύθυνη εφαρμογή της καινοτομίας.