Ζούμε σε μια εποχή όπου η γνώση είναι πιο προσβάσιμη από ποτέ, όμως τα μυαλά των ανθρώπων φαίνεται να οπισθοδρομούν. Η τοξικότητα και η βλακεία έλκουν περισσότερο από τη γνώση, ενώ ο εγκέφαλός μας μετατρέπεται σε βουλιμικό καταναλωτή πληροφορίας, εθισμένο στα βίντεο και ειδικά στο TikTok. Οι δείκτες ευφυίας (IQ) παρουσιάζουν κάμψη στον δυτικό κόσμο. Είναι σαν να αδειάζουμε τα αποθέματα του μυαλού μας, μεταγγίζοντας την ευφυία στις μηχανές.

Αυτό επιβεβαιώνεται και από τη μεγάλη έρευνα του ΟΟΣΑ για τις δεξιότητες των ενηλίκων (Survey of Adult Skills), όπου εξετάστηκαν 160.000 ενήλικες σε 31 χώρες. Τα αποτελέσματα αποκαλύπτουν ότι περίπου το 20% των ατόμων ηλικίας 16-65 ετών έχει επιδόσεις αντίστοιχες μαθητή στο τέλος του Δημοτικού. Οι ενήλικες αξιολογήθηκαν στην κατανόηση κειμένου, σε απλούς μαθηματικούς υπολογισμούς και στην εξαγωγή συμπερασμάτων.

Οι χώρες με ανεπτυγμένα εκπαιδευτικά συστήματα, όπως η Φινλανδία, η Νορβηγία, η Ολλανδία, η Σιγκαπούρη και η Ιαπωνία, κατέγραψαν τις καλύτερες επιδόσεις. Όσο για την Ελλάδα, τα αποτελέσματα την κατατάσσουν χαμηλά. Σύμφωνα με την προηγούμενη έρευνα (2015) και τις επιδόσεις των παιδιών στις εξετάσεις PISA, οι Έλληνες υστερούν στην κατανόηση γραπτού λόγου, στα απλά μαθηματικά και στην επίλυση προβλημάτων σε ψηφιακό περιβάλλον, σε σύγκριση με τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ. Ακόμη και οι πτυχιούχοι στην Ελλάδα εμφανίζουν χαμηλότερες δεξιότητες σε σύγκριση με τους πτυχιούχους άλλων χωρών του ΟΟΣΑ. Η Ελλάδα, λοιπόν, πάσχει από έλλειμμα λειτουργικών δεξιοτήτων, όχι από έλλειψη τίτλων σπουδών.

Όταν ένας στους τέσσερις ενήλικες δυσκολεύεται να κατανοήσει σύνθετα κείμενα, να διαχειριστεί βασικές αριθμητικές πληροφορίες ή να κινηθεί με άνεση σε ψηφιακά περιβάλλοντα, τότε δεν μιλάμε μόνο για πρόβλημα κατάρτισης, αλλά για πρόβλημα δημοκρατίας.

Η δημοκρατία βασίζεται σε πολίτες ικανούς να διαβάζουν, να συγκρίνουν, να αμφισβητούν και να συνδέουν αιτίες και αποτελέσματα. Όταν λείπει αυτό το υπόβαθρο, ο δημόσιος λόγος φτωχαίνει, ο πολιτικός διάλογος απλοποιείται επικίνδυνα και η εξουσία συγκεντρώνεται σε όσους ξέρουν να χειρίζονται πληροφορία, γλώσσα και τεχνολογία.

Η ποιότητα της δημοκρατίας απειλείται, λοιπόν, από την αδυναμία μεγάλου μέρους της κοινωνίας να κατανοήσει, να επεξεργαστεί και να συμμετάσχει ισότιμα. Οι πολίτες, ανεπαρκείς ως προς τη βασική κατάρτιση, αδυνατούν να κατανοήσουν βασικές έννοιες και έτσι ακολουθούν θεωρίες συνωμοσίας, χυδαίους λαϊκιστές και πολιτικούς απατεώνες. Στα social media, δεν συζητούν, αλλά κραυγάζουν, χυδαιολογούν και αναπαράγουν ψεύδη και βλακείες με κεφαλαία γράμματα.

Εάν η κοινωνία δεν επενδύσει σοβαρά στη δια βίου μάθηση, στις βασικές δεξιότητες και στην ψηφιακή αυτονομία, η δημοκρατία θα παραμείνει ευάλωτη στην αμορφωσιά και την ανοησία.