Κάτω από το φως των άστρων, μια πράσινη θαλάσσια χελώνα σέρνεται στην ακτή του Αλαγαδιού στην Κύπρο. Αψηφώντας κάθε φόβο, βυθίζεται σε μια ιεροτελεστία αιώνων: βρίσκει το ιδανικό σημείο, σκάβει μεθοδικά μια βαθιά φωλιά και εναποθέτει περίπου 100 αυγά, δερματώδη και υγρά.

Τίποτα δεν την ενοχλεί, ούτε οι διακριτικοί παρατηρητές που μετρούν το καβούκι της ή καταγράφουν τη θερμοκρασία. Μετά από είκοσι λεπτά, καλύπτει επιμελώς τη φωλιά, σβήνοντας κάθε ίχνος της παρουσίας της. Στη συνέχεια, επιστρέφει στη θάλασσα, αφήνοντας πίσω το μέλλον της.

Σε δύο μήνες, τα μικρά χελωνάκια θα ξεχυθούν προς το νερό, χωρίς μητρική φροντίδα. Αυτή η μητέρα δεν θα μάθει ποτέ το παράδοξο «δώρο» που άφησε στα αυγά: σχεδόν όλα θα είναι θηλυκά, όχι από γενετική προδιάθεση, αλλά λόγω της θερμοκρασίας της άμμου.

Σε πολλά ερπετά, το φύλο καθορίζεται από τη θερμοκρασία επώασης. Για τις πράσινες θαλάσσιες χελώνες, στους 29°C γεννιούνται 50% αρσενικά και 50% θηλυκά. Όσο αυξάνεται η θερμοκρασία, τόσο αυξάνεται και ο αριθμός των θηλυκών. Στην Κύπρο, η άμμος μπορεί να φτάσει τους 33-34°C, δημιουργώντας συντριπτικά θηλυκούς πληθυσμούς. Αυτό το φαινόμενο, που μοιάζει με ιδιοτροπία της φύσης, μετατρέπεται σε υπαρξιακό πρόβλημα από την κλιματική αλλαγή.

Το φαινόμενο επηρεάζει είδη που έχουν επιβιώσει εκατομμύρια χρόνια: χελώνες, κροκόδειλοι, σαύρες, ακόμη και ο τουατάρα της Νέας Ζηλανδίας. Αυτή η μακραίωνη επιβίωση απειλείται σήμερα από την απώλεια ενδιαιτημάτων και την ανεξέλεγκτη αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη.

Η θερμοκρασία δεν «θηλυκοποιεί» τα πάντα. Στους κροκόδειλους, υψηλότερες θερμοκρασίες αυξάνουν τα αρσενικά. Στους αμερικανικούς αλιγάτορες, δύο βαθμοί Κελσίου κάνουν τη διαφορά, καθορίζοντας την αναλογία φύλων μιας ολόκληρης γενιάς.

Οι επιστήμονες δεν έχουν πλήρη απάντηση για την εξέλιξη αυτής της μεθόδου. Η Rachel Bowden, οικοφυσιολόγος, αναρωτιέται: «Είναι δύσκολο να το χωρέσεις στο μυαλό σου». Γιατί ένα ζεστό καλοκαίρι να καθορίζει το φύλο ενός ζώου που θα αναπαραχθεί μετά από δεκαετίες; Οι ερευνητές αναζητούν απαντήσεις σε ορμόνες και μικροδιακυμάνσεις που μεταφράζουν τη θερμοκρασία σε ωοθήκες ή όρχεις.

Στο Αλαγάδι, η Sophie Davey παρακολουθεί τις θαλάσσιες χελώνες. «Μόλις σε χτυπήσει ο αέρας και μυρίσεις φρέσκα σκαμμένη γη, λες “οκ, υπάρχει χελώνα κάπου στην παραλία”», λέει. Οι μυρωδιές διαφέρουν: οι καρέτα-καρέτα μυρίζουν θάλασσα, ενώ οι πράσινες άρωμα γης.

Οι πράσινες χελώνες φαίνεται να φτάνουν για ωοτοκία νωρίτερα, σχεδόν μία μέρα νωρίτερα κάθε χρόνο από τη δεκαετία του ’90, διατηρώντας τις φωλιές πιο δροσερές. Όμως, όπως προειδοποιεί η Annette Broderick, «αυτό μπορεί να συμβεί μόνο μέχρι ένα σημείο». Οι χελώνες χρειάζονται τροφή, και τα θαλάσσια λιβάδια μπορεί να μην είναι έτοιμα τόσο νωρίς. Οι παραλίες έχουν όρια: σκούρα άμμος που απορροφά θερμότητα και πλαστικά που συγκρατούν ζέστη.

Η Jeanine Refsnider, εξελικτική οικολόγος, λέει ότι οι χελώνες «φαίνεται να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά φωλιάσματος αρκετά γρήγορα στις συνθήκες που βρίσκουν». Για να λειτουργήσει η προσαρμογή, χρειάζεται σκιά, κατάλληλο υπόστρωμα και ασφαλείς θέσεις. Οι επιστήμονες προτείνουν παρεμβάσεις: δημιουργία σκίασης, βελτίωση παραλιών και προσθήκη δομών που προσφέρουν δροσερές επιλογές.

Για τον τουατάρα, το περιθώριο είναι στενό. Η Alison Cree τονίζει: «Από την πλευρά της μελέτης της εξέλιξης των ερπετών, αυτό θα ήταν μια τεράστια απώλεια». Θα χαθεί μια γενεαλογική γραμμή εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών.

Η «σεξουαλική ισορροπία» γίνεται θύμα της θερμοκρασίας. Μια θηλυκο-πλεονεκτική γέννα μπορεί να φαίνεται χρήσιμη, αλλά όταν η ζυγαριά κολλήσει, ο πληθυσμός παγώνει. Η κλιματική αλλαγή κόβει αθόρυβα τη συνέχεια της ζωής.