Η κλιματική κρίση δεν αποτυπώνεται μόνο σε βαθμούς Κελσίου, κατεστραμμένες σοδειές ή καμένα δάση. Έχει και ένα σημαντικό ψυχικό αντίκτυπο, που βαραίνει τις κοινωνίες σε κάθε γωνιά της Γης: το οικολογικό άγχος, τον φόβο για ένα αβέβαιο περιβαλλοντικό μέλλον.

Από τα νησιά του Ειρηνικού μέχρι τις φτωχογειτονιές της Νιγηρίας και τις μεγαλουπόλεις της Βραζιλίας, νέοι άνθρωποι βιώνουν καθημερινά την αγωνία ότι το μέλλον τους θολώνει κάτω από το βάρος των φυσικών καταστροφών που αυξάνονται ραγδαία. Οι προσωπικές τους ιστορίες αποδεικνύουν ότι το οικολογικό άγχος δεν είναι μια αφηρημένη έννοια, αλλά μια υπαρξιακή πραγματικότητα που ήδη καθορίζει ζωές και επιλογές.

«Έχουμε ήδη χάσει πάρα πολλά, και δεν το καταλαβαίνουμε», δηλώνει ο Επαράμα Κερεουάκα στον Guardian, αναπολώντας τους κυκλώνες που έπληξαν την κοινότητά του στα νησιά Φίτζι.

Στα παιδικά του χρόνια, ο Κερεουάκα, σήμερα 27 ετών, άκουγε τον ήχο του ποταμού καθώς κοιμόταν, ενώ την ημέρα εξερευνούσε τα δασικά μονοπάτια, μάζευε γκουάβα και μανταρίνια πριν βουτήξει στα ρυάκια για να πιάσει γαρίδες. Σήμερα, η κλιματική κατάρρευση έχει μετατρέψει το Νούκου, το χωριό όπου μεγάλωσε, σε μια θλιβερή αντανάκλαση του παρελθόντος του.

«Τα δέντρα της παιδικής μου ηλικίας έχουν εξαφανιστεί, και οι περίοδοι καρποφορίας έχουν γίνει εντελώς απρόβλεπτες», εξηγεί.

Το 2020, ο κυκλώνας κατηγορίας πέντε, Γιάσα, έπληξε τα Φίτζι, προκαλώντας τεράστιες καταστροφές και τέσσερις θανάτους. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι εκτοπίστηκαν και 800 σπίτια καταστράφηκαν ολοσχερώς.

Ο Κερεουάκα συγκρατεί ακόμα τον ήχο, τη μυρωδιά και την έντονη αδρεναλίνη που ένιωσε κατά τη διάρκεια του κυκλώνα, ανησυχώντας διαρκώς ότι η στέγη θα μπορούσε να αποκολληθεί ή οι τοίχοι να καταρρεύσουν, ενώ προσπαθούσε να ακούσει αν οι γείτονες καλούσαν σε βοήθεια.

«Περιμένεις μια παύση στους ανέμους για να βγεις να δεις τι συμβαίνει», λέει. «Είναι ένας τεράστιος φόβος, που σε κατακλύζει σε διαφορετικές στιγμές».

Ο Αυστραλός φιλόσοφος, Γκλεν Άλμπρεχτ, δημιούργησε τον όρο «οικολογικό άγχος» για να περιγράψει τον χρόνιο φόβο μιας περιβαλλοντικής καταστροφής. Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι σχεδόν τέσσερα στα πέντε παιδιά κάτω των 12 ετών στο Ηνωμένο Βασίλειο βιώνουν οικολογικό άγχος, φοβούμενα για την κατάσταση του κλίματος στο μέλλον. Ωστόσο, ο όρος αυτός δεν αποτυπώνει πλήρως τα συναισθήματα των νέων που αντιμετωπίζουν τις φυσικές καταστροφές στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κατάρρευσης.

Η εμπειρία του Κερεουάκα με το οικολογικό άγχος είναι πολύπλευρη, όπως σημειώνει. Περιλαμβάνει τον πόνο από την απώλεια της γης, αλλά και τον φόβο για το τι επιφυλάσσει το μέλλον για τη νέα γενιά των Φίτζι.

Ο Κερεουάκα εργάζεται στην οργάνωση Alliance for Future Generations (Fiji), ένα κίνημα νέων που προωθεί τη βιώσιμη ανάπτυξη. Μέσα από αυτήν, αλλά και την κοινότητά του, αντλεί αισιοδοξία. «Έχω τεράστια ελπίδα στον λαό μου», τονίζει. «Είναι τόσο ανθεκτικοί, που δεν υπάρχουν λέξεις να περιγράψουν πόσο δυνατοί είναι. Είναι κάτι προγονικό, στο αίμα μας, στα γονίδιά μας».

Στη Βραζιλία, η 27χρονη Αμάντα Ροσίνι Μαρτίνς θυμάται τις συνέπειες των πλημμυρών στο Ρίο Γκράντε ντο Σουλ, που έπληξαν τη νότια Βραζιλία τον Μάιο του 2024. Ήταν οι χειρότερες πλημμύρες που έχει βιώσει η χώρα εδώ και 80 χρόνια. Πόλεις ολόκληρες βυθίστηκαν κάτω από το νερό και εκατοντάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.

«Θυμάμαι να περπατώ στην πόλη μου, μετά την υποχώρηση των υδάτων, και να νιώθω σαν να βρίσκομαι σε μια μεταπολεμική ζώνη. Ήταν σοκαριστικό, σουρεαλιστικό και βαθιά οδυνηρό», περιγράφει η Ροσίνι.

Σήμερα, η κλιματική κρίση την τρομοκρατεί και την κάνει να «αμφισβητεί τα πάντα για την ανθρώπινη φύση». Μετά τις πλημμύρες, εξομολογήθηκε στην ψυχαναλύτριά της ότι νόμιζε ότι είχε περισσότερο χρόνο: «Πίστευα πραγματικά ότι, δουλεύοντας για την κλιματική δικαιοσύνη και κάνοντας ό,τι καλύτερο μπορώ, θα μπορούσα με κάποιον τρόπο να καθυστερήσω τα χειρότερα. Δεν περίμενα να χτυπήσει το σπίτι μου τόσο σκληρά και τόσο γρήγορα».

Η επιθυμία της για μητρότητα έχει επίσης κλονιστεί, καθώς «αναρωτιέται τι σημαίνει να φέρεις στον κόσμο ένα παιδί σε έναν πλανήτη γεμάτο καταστροφή και αβεβαιότητα».

Όπως και ο Κερεουάκα, έτσι και η Ροσίνι βρίσκει ελπίδα στους ρόλους της ως δικηγόρος και ακτιβίστρια στην οργάνωση Latinas por el Clima, αγωνιζόμενη για την κλιματική δικαιοσύνη.

«Βλέπω τους ανθρώπους να αντιστέκονται», λέει. «Βλέπω τη βιοποικιλότητα να προσαρμόζεται και να αντέχει. Βλέπω χαρά, γέλια, αγάπη και παιδιά να παίζουν, και αυτό μου θυμίζει για ποιο πράγμα παλεύουμε».

Δύο χρόνια πριν από τις πλημμύρες στη Βραζιλία, μια πλημμύρα στην Ανταμάουα της Νιγηρίας άλλαξε τη ζωή του Πουασόκο Μαντάγι. Το 2022, ο μικροκαλλιεργητής πραγματοποίησε το όνειρό του να γίνει παραγωγός σόγιας, επενδύοντας σχεδόν όλες τις οικονομίες του σε σπόρους και εργασία. Οι πλημμύρες τα κατέστρεψαν όλα.

«Κατέστρεψαν όλα τα χωράφια και όλα χάθηκαν», λέει ο Μαντάγι. «Υπήρχε μεγάλη θλίψη γιατί είμαστε μικροκαλλιεργητές και καλλιεργούμε για να έχουμε τροφή για τις οικογένειές μας. Καλλιεργούμε για να θρέψουμε τους πεινασμένους, όχι για εμπορικές υπηρεσίες».

Μετά την «τραυματική» πλημμύρα, ο Μαντάγι έμεινε με ελάχιστες οικονομίες και προσπάθησε να βρει νέα δουλειά, χωρίς επιτυχία. Χωρίς άλλη επιλογή, επέστρεψε στη γεωργία, αλλά εγκατέλειψε τη σόγια.

«Φοβάμαι να καλλιεργήσω ξανά σόγια και θέλω να μείνω στο ρύζι, γιατί αντέχει στα νερά», λέει.

Ο Μαντάγι, που μεγάλωσε δίπλα στον ποταμό Μπενίν, λέει ότι οι πλημμύρες συνέβαιναν «μία φορά στα δέκα χρόνια» όταν ήταν παιδί, αλλά τώρα εμφανίζονται κάθε χρόνο.

Κάθε χρόνο, υπάρχουν αγρότες που χάνουν τη δυνατότητα να καλλιεργήσουν, χωρίς να έχουν καμία ψυχολογική στήριξη για την απώλεια.

«Μέχρι σήμερα, έχω ακόμη αυτόν τον φόβο», λέει ο Μαντάγι, πλέον 29 ετών. «Όταν σκέφτομαι να δοκιμάσω κάτι άλλο, φοβάμαι, ακόμη και να στραφώ σε συστήματα άρδευσης. Τι γίνεται αν έρθουν οι πλημμύρες και τα καταστρέψουν όλα ξανά;»

Καθώς η κλιματική κρίση επιδεινώνεται, το φάσμα των ανθρώπων που βιώνουν οικολογικό άγχος διευρύνεται. Κάποιοι προσπαθούν να το αντιμετωπίσουν μέσα από θεραπεία, προσευχή ή περνώντας χρόνο στη φύση.

Αν και αυτές οι πράξεις είναι συχνά μοναχικές, η Ροσίνι λέει ότι το να είσαι μαζί με άλλους μπορεί να βοηθήσει όχι μόνο να διατηρηθεί η ελπίδα, αλλά και να κινητοποιηθεί δράση: «Οι μικρές αλλά ουσιαστικές στιγμές χαράς – είτε είναι τα γέλια με φίλους είτε η δημιουργία κάποιου όμορφου πράγματος – αυτές οι στιγμές μου θυμίζουν για ποιο πράγμα παλεύουμε».