Καθώς οι καύσωνες γίνονται πιο έντονοι, οι επιστήμονες προσπαθούν να κατανοήσουν πώς η ακραία ζέστη αλλάζει τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου μας. Οι επιπτώσεις είναι ανησυχητικές και επηρεάζουν ένα ευρύ φάσμα νευρολογικών καταστάσεων.

Όταν ο Τζέικ ήταν πέντε μηνών, είχε την πρώτη του τονικοκλονική κρίση, τις οποίες άρχισε να παθαίνει όλο και πιο συχνά με την άνοδο της θερμοκρασίας. Οι γονείς του προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να κρατήσουν τις κρίσεις υπό έλεγχο, μέχρι που ο Τζέικ, στους 18 μήνες διαγνώστηκε με σύνδρομο Dravet, μια νευρολογική πάθηση που περιλαμβάνει μια μορφή επιληψίας και επηρεάζει περίπου ένα στα 15.000 παιδιά. Οι κρίσεις συχνά συνοδεύονται από νοητική αναπηρία και μια σειρά από συννοσηρότητες, καθώς και δυσκολίες στην ομιλία, την κινητικότητα, το φαγητό και τον ύπνο. Η ιστορία του Τζέικ είναι μια κραυγή αγωνίας για τις επιπτώσεις της ζέστης στα νευρολογικά προβλήματα.

Όταν ο Τζέικ ήταν πέντε μηνών, είχε την πρώτη του τονικοκλονική κρίση, το μικρό του σώμα σκληρύνθηκε και στη συνέχεια άρχισε να τρέμει έντονα. «Έκανε πολύ ζέστη, είχε υπερθερμανθεί και είδαμε αυτό που πιστεύαμε ότι θα ήταν το πιο τρομακτικό πράγμα που θα βλέπαμε ποτέ», λέει η μητέρα του, Στέφανι Σμιθ. «Δυστυχώς, δεν ήταν». Η απελπισία της μητέρας του αντικατοπτρίζει την αγωνία πολλών οικογενειών που βιώνουν παρόμοιες καταστάσεις.

Οι κρίσεις άρχισαν να εμφανίζονται συχνά όταν έκανε ζέστη. Μόλις έφταναν οι αποπνικτικές, υγρές μέρες του καλοκαιριού, η οικογένεια κατέφευγε σε κάθε είδους μεθόδους ψύξης και ξεκινούσε μια σκληρή μάχη για να κρατήσει τις κρίσεις υπό έλεγχο. Η καθημερινή ζωή μετατρέπεται σε μια μάχη επιβίωσης ενάντια στη ζέστη.

Μετά από γενετικό τεστ στην ηλικία των 18 μηνών, ο Τζέικ διαγνώστηκε με σύνδρομο Dravet, μια νευρολογική πάθηση που περιλαμβάνει μια μορφή επιληψίας και επηρεάζει περίπου ένα στα 15.000 παιδιά. Οι κρίσεις συχνά συνοδεύονται από νοητική αναπηρία και μια σειρά από συννοσηρότητες, όπως αυτισμός και ADHD, καθώς και δυσκολίες στην ομιλία, την κινητικότητα, το φαγητό και τον ύπνο. Η ζέστη και οι απότομες αλλαγές θερμοκρασίας μπορούν να προκαλέσουν κρίση. Ο Τζέικ είναι τώρα 13 ετών, αλλά έχει υποστεί αμέτρητες κρίσεις με την αλλαγή του καιρού. Η ιστορία του είναι μια ζωντανή απόδειξη της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής στην υγεία.

Το σύνδρομο Dravet είναι μόνο μία από τις πολλές νευρολογικές παθήσεις που επιδεινώνονται από τις υψηλές θερμοκρασίες, λέει ο Sanjay Sisodiya του University College London. Ως νευρολόγος ειδικευμένος στην επιληψία, άκουγε συχνά από ασθενείς ότι είχαν περισσότερα προβλήματα κατά τη διάρκεια των καυσώνων. «Και σκέφτηκα, φυσικά, γιατί η κλιματική αλλαγή να μην επηρεάζει και τον εγκέφαλο; Άλλωστε, πολλές διαδικασίες στον εγκέφαλο εμπλέκονται στον τρόπο με τον οποίο το σώμα αντιμετωπίζει τη ζέστη». Η διαπίστωση του Sisodiya ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην κατανόηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.

Ο Sisodiya ανακάλυψε μια σειρά από νευρολογικές παθήσεις που επιδεινώνονται από την αύξηση της θερμοκρασίας και της υγρασίας, όπως η επιληψία, το εγκεφαλικό, η εγκεφαλίτιδα, η σκλήρυνση κατά πλάκας και η ημικρανία. Υπογραμμίζει ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον εγκέφαλό μας είναι ήδη ορατές. Οι ασθένειες αυτές γίνονται πιο απειλητικές με την αύξηση της θερμοκρασίας.

Κατά τη διάρκεια του ευρωπαϊκού καύσωνα του 2003, για παράδειγμα, περίπου το 7% των θανάτων αφορούσε άμεσα νευρολογικά προβλήματα. Παρόμοια στοιχεία παρατηρήθηκαν και κατά τη διάρκεια του καύσωνα του 2022 στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ωστόσο, η ζέστη μπορεί επίσης να επηρεάσει και άλλες λειτουργίες του εγκεφάλου μας, καθιστώντας μας πιο βίαιους, κακόκεφους και καταθλιπτικούς. Η ζέστη δεν επηρεάζει μόνο την υγεία, αλλά και τη συμπεριφορά μας.

Έτσι, καθώς ο πλανήτης θερμαίνεται λόγω της κλιματικής αλλαγής, τι επιπτώσεις μπορούμε να περιμένουμε στον εγκέφαλό μας; Η απάντηση είναι ανησυχητική.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι, κατά μέσο όρο, 1C παραπάνω από τη βασική θερμοκρασία του σώματός μας. Ως όργανο που καταναλώνει πολλή ενέργεια, παράγει μια σημαντική ποσότητα θερμότητας. Άρα, το σώμα εργάζεται σκληρά για να τον κρατήσει δροσερό, ενέργεια απαραίτητη καθώς και τα εγκεφαλικά μας κύτταρα είναι εξαιρετικά ευαίσθητα στη θερμότητα. Επίσης, η λειτουργία ορισμένων μορίων που μεταφέρουν μηνύματα μεταξύ τους εξαρτάται από τη θερμοκρασία, πράγμα που σημαίνει ότι σταματούν να λειτουργούν αποτελεσματικά αν ο εγκέφαλός μας υπερθερμανθεί ή υπερψυχθεί. Ο εγκέφαλός μας είναι ευάλωτος και χρειάζεται προστασία.

Αν και η υπερβολική ζέστη αλλάζει τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου όλων, τα άτομα με νευρολογικές παθήσεις είναι συχνά τα πιο σοβαρά επηρεαζόμενα. Οι ευπαθείς ομάδες χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή.

«Η θερμορύθμιση είναι μια λειτουργία του εγκεφάλου που μπορεί να διαταραχθεί εάν ορισμένα μέρη δεν λειτουργούν σωστά», λέει ο Sisodiya. Σε ορισμένες μορφές σκλήρυνσης κατά πλάκας, για παράδειγμα, η θερμοκρασία του σώματος φαίνεται να μεταβάλλεται. Επιπλέον, ορισμένα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία νευρολογικών και ψυχιατρικών παθήσεων, επηρεάζουν τη ρύθμιση της θερμοκρασίας, καθιστώντας τους καταναλωτές πιο ευάλωτους σε υπερθερμία και σε κίνδυνο θανάτου από υπερβολική ζέστη. Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να αυξήσει την ευαλωτότητα στη ζέστη.

Οι καύσωνες διαταράσσουν τον ύπνο, κάτι που επηρεάζει τη διάθεση και ενδεχομένως επιδεινώνει τα συμπτώματα ορισμένων παθήσεων. Στοιχεία δείχνουν ότι οι εισαγωγές σε νοσοκομεία και τα ποσοστά θνησιμότητας μεταξύ των ατόμων με άνοια αυξάνονται επίσης κατά τη διάρκεια των καυσώνων. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην ηλικία, αλλά η γνωστική τους δυσλειτουργία μπορεί επίσης να σημαίνει ότι έχουν μειωμένη ικανότητα προσαρμογής στην υπερβολική ζέστη. Η άνοια και η ζέστη είναι ένας επικίνδυνος συνδυασμός.

Η άνοδος της θερμοκρασίας έχει επίσης συνδεθεί με την αύξηση των περιστατικών εγκεφαλικού επεισοδίου και της θνησιμότητας. Σε μια μελέτη που ανέλυσε τα στοιχεία θνησιμότητας από εγκεφαλικό επεισόδιο σε 25 χώρες, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι από τους 1.000 θανάτους από ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο, οι πιο ζεστές ημέρες συνέβαλαν σε δύο επιπλέον θανάτους. Η σύνδεση μεταξύ ζέστης και εγκεφαλικών επεισοδίων είναι αδιαμφισβήτητη.

Ένα δυσανάλογο μερίδιο του βάρους των εγκεφαλικών επεισοδίων λόγω της ζέστης επιβαρύνει τις χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος, οι οποίες ήδη πλήττονται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή. «Η άνοδος των θερμοκρασιών θα επιδεινώσει τις ανισότητες στον τομέα της υγείας τόσο μεταξύ των χωρών όσο και εντός των χωρών και των κοινωνικών ομάδων», λέει ο Davies. Οι κοινωνικές ανισότητες επιδεινώνονται από την κλιματική αλλαγή.

Ένας θερμότερος κόσμος βλάπτει επίσης τη νευροανάπτυξη των πολύ μικρών παιδιών. «Υπάρχει μια σχέση μεταξύ της ακραίας ζέστης και των κακών αποτελεσμάτων της εγκυμοσύνης», λέει η Jane Hirst, καθηγήτρια παγκόσμιας υγείας των γυναικών στο Imperial College London. Μια πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση της επιστημονικής έρευνας διαπίστωσε ότι οι καύσωνες συνδέονται με αύξηση 26% των πρόωρων γεννήσεων, οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν σε καθυστερήσεις στη νευροανάπτυξη και γνωστικές διαταραχές. «Ωστόσο, υπάρχουν πολλά που δεν γνωρίζουμε», προσθέτει η Hirst. «Ποιοι είναι οι πιο ευάλωτοι και γιατί; Διότι, προφανώς, υπάρχουν 130 εκατομμύρια γυναίκες που γεννούν κάθε χρόνο, πολλές από τις οποίες σε θερμές χώρες, και αυτό δεν συμβαίνει σε αυτές». Η υγεία των εγκύων και των νεογνών είναι σε κίνδυνο.

Η αύξηση της θερμοκρασίας φέρνει και την εξάπλωση των κουνουπιών που μεταδίδουν ιούς που μπορούν να προκαλέσουν νευρολογικές ασθένειες. Για παράδειγμα: «Ο ιός Ζίκα μπορεί να επηρεάσει τα έμβρυα και να προκαλέσει μικροκεφαλία», λέει ο Τόμπιας Σούτερ, ιατρικός εντομολόγος. Οι ασθένειες που μεταδίδονται από τα κουνούπια αποτελούν μια αυξανόμενη απειλή.

Οι επιστήμονες εξακολουθούν να ερευνούν τον ακριβή τρόπο με τον οποίο η άνοδος της θερμοκρασίας επηρεάζει τον εγκέφαλό μας. Η ζέστη επηρεάζει τους ανθρώπους με πολύ διαφορετικούς τρόπους, μερικοί ευδοκιμούν σε ζεστό καιρό, άλλοι τον βρίσκουν αφόρητο. «Διάφοροι παράγοντες μπορεί να σχετίζονται με αυτή τη διαφορετική ευαισθησία, και ένας από αυτούς μπορεί να είναι η γενετική προδιάθεση», λέει ο Sisodiya. Οι γενετικές παραλλαγές μπορεί να επηρεάζουν τις δομές των πρωτεϊνών που καθιστούν ορισμένους ανθρώπους πιο ευάλωτους στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. «Αυτό που βλέπουμε σήμερα σε άτομα με νευρολογικές διαταραχές μπορεί να γίνει σχετικό και για άτομα χωρίς νευρολογικές διαταραχές καθώς προχωρά η κλιματική αλλαγή», προσθέτει. Οι γενετικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην ευαισθησία στη ζέστη.

Υπάρχουν και άλλα ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα. Για παράδειγμα, είναι η μέγιστη θερμοκρασία, η διάρκεια ενός καύσωνα ή η νυχτερινή θερμοκρασία που έχει τη μεγαλύτερη επίδραση; Μπορεί να διαφέρει για κάθε άτομο ή ανάλογα με τη νευρολογική κατάσταση. Ωστόσο, ο προσδιορισμός των ατόμων που διατρέχουν κίνδυνο και των λόγων για τους οποίους διατρέχουν κίνδυνο θα είναι καθοριστικής σημασίας για την ανάπτυξη στρατηγικών προστασίας των πιο ευάλωτων ατόμων. Η έρευνα συνεχίζεται για να προστατευτούν οι ευάλωτοι.

«Η εποχή της υπερθέρμανσης του πλανήτη έχει τελειώσει, η εποχή της παγκόσμιας βρασμού έχει φτάσει», ανακοίνωσε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, όταν επιβεβαιώθηκε ότι ο Ιούλιος του 2023 ήταν ο θερμότερος μήνας που έχει καταγραφεί ποτέ. Η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και εντείνεται. Η εποχή του θερμού εγκεφάλου μόλις αρχίζει. Τι μπορούμε να κάνουμε για να προστατεύσουμε τον εαυτό μας και τους άλλους;