Η Καρχηδόνα, μία από τις σημαντικότερες πόλεις του αρχαίου κόσμου, κατεστράφη ολοσχερώς από τους Ρωμαίους το 146 π.Χ. Σήμερα, τα ερείπιά της, που ανήκουν στον κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, αντιμετωπίζουν τις ολέθριες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής: την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, την αυξημένη αλατότητα και την ταχεία διάβρωση από τους ανέμους, σύμφωνα με την The Art Newspaper.

Η φθορά που προκαλούν οι αλμυροί άνεμοι είναι εμφανής στα περίφημα Λουτρά του Αντωνίνου, ένα από τα μεγαλύτερα ρωμαϊκά λουτρικά συγκροτήματα στον κόσμο και το μοναδικό στην αφρικανική ήπειρο. Αρκετοί κίονες έχουν ήδη περιφραχθεί για να προστατευτούν. Στον κοντινό Φοινικικό Λιμένα, που κάποτε εξυπηρετούσε Καρχηδονίους και Ρωμαίους, τμήματα του εδάφους υποχωρούν σταδιακά στη θάλασσα.

«Τα μνημεία αυτά δοκιμάζονται τόσο από τον χρόνο όσο και από το κλίμα, και η προστασία τους απαιτεί στενή παρακολούθηση και έγκαιρες παρεμβάσεις», τονίζει ο Λορέντσο Νίγκρο, διευθυντής της Αρχαιολογικής Αποστολής του Πανεπιστημίου Σαπιέντσα της Ρώμης. «Η κλιματική αλλαγή αποτελεί σήμερα μία από τις σοβαρότερες και πιο άμεσες απειλές για την αρχαιολογική κληρονομιά, ιδίως στις παράκτιες ζώνες της Μεσογείου».

Το φλέγον ζήτημα απασχόλησε έντονα και την UNESCO. Στην 47η Σύνοδο της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς, τον Ιούλιο, η γενική διευθύντρια του Οργανισμού, Οντρε Αζουλέ, προειδοποίησε ότι η κλιματική αλλαγή συγκαταλέγεται στους πιο κρίσιμους κινδύνους για τα μνημεία της παγκόσμιας κληρονομιάς. Αναφέρθηκε σε πρόσφατη μελέτη της UNESCO και του World Resources Institute, η οποία κατέδειξε ότι σχεδόν το 73% των χώρων Παγκόσμιας Κληρονομιάς είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε υδατικούς κινδύνους, όπως η ξηρασία, η λειψυδρία και οι παράκτιες πλημμύρες.

Την ανησυχία αυτή ενισχύει και μία εκτενής έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2022 στο έγκριτο περιοδικό Nature Climate Change. Στη μελέτη αυτή χαρτογραφήθηκαν 284 πολιτιστικά και φυσικά μνημεία κατά μήκος των 300.000 χλμ. της αφρικανικής ακτογραμμής. Από αυτά, ήδη τα 56 (20%) υφίστανται σοβαρές επιπτώσεις από πλημμύρες και διάβρωση. Μέχρι το 2050, ο αριθμός τους αναμένεται να ξεπεράσει τα 190, εφόσον οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου συνεχιστούν με τους ίδιους ρυθμούς. Η ανησυχητική άνοδος της στάθμης της θάλασσας οφείλεται τόσο στην τήξη των πάγων όσο και στη θερμική διαστολή των υδάτων εξαιτίας της υπερθέρμανσης.

Ανάμεσα στα μνημεία που κινδυνεύουν συγκαταλέγεται το νησί Κούντα Κίντε στη Γκάμπια, που πέρασε στην κατοχή των Πορτογάλων το 1456 και αποτέλεσε κομβικό σημείο του δουλεμπορίου, αντιπροσωπεύοντας μια «σημαντική, αν και επώδυνη, περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας», όπως επισημαίνει η UNESCO. Στη λίστα περιλαμβάνεται επίσης η Σαβράθα, το ακμαίο εμπορικό λιμάνι του 2ου αιώνα στη Λιβύη, με το περίφημο αμφιθέατρό της, που είχε εξεταστεί ως πιθανός χώρος για την τελευταία συναυλία των Beatles, πριν εκείνοι επιλέξουν την ταράτσα της δισκογραφικής τους εταιρείας στο Λονδίνο.

Η Καρχηδόνα, που ιδρύθηκε από Φοίνικες στη σημερινή Τυνησία, εξελίχθηκε σε μία από τις ισχυρότερες δυνάμεις της Μεσογείου. Ο αμύθητος πλούτος της, η υπεροχή στη ναυσιπλοΐα και η αξιοζήλευτη στρατιωτική της ισχύς τής επέτρεψαν να επεκταθεί μέχρι την Ιταλία. Κορυφαία μορφή της ήταν ο Αννίβας, ο θρυλικός στρατηγός που διέσχισε τις Άλπεις με στρατό και πολεμικούς ελέφαντες.

Παρά την παραμονή του στη Νότια Ιταλία για 15 ολόκληρα χρόνια, δεν κατόρθωσε να καταλάβει τη Ρώμη. Οι τρεις Καρχηδονιακοί Πόλεμοι, που διήρκεσαν συνολικά 118 χρόνια με 43 χρόνια ενεργών συγκρούσεων, κατέληξαν στην τριετή πολιορκία και την ολοκληρωτική καταστροφή της Καρχηδόνας από τους Ρωμαίους. Πάνω από 100.000 κάτοικοι σφαγιάστηκαν ή υποδουλώθηκαν. Αργότερα, η πόλη ξαναχτίστηκε ως κέντρο της ρωμαϊκής Αφρικής, μέχρι να ισοπεδωθεί εκ νέου από τους Άραβες τον 7ο αιώνα.

Σήμερα, τα ερείπια που άντεξαν πάνω από δύο χιλιετίες βρίσκονται αντιμέτωπα με έναν νέο, αμείλικτο εχθρό: την κλιματική αλλαγή. «Στην Καρχηδόνα απαιτούνται άμεσα μέτρα προστασίας», υπογραμμίζει ο Νίγκρο. «Ειδικά στα Φοινικικά Λιμάνια και στα Λουτρά του Αντωνίνου χρειάζεται ένας συνδυασμός λύσεων: μερική επανεπίχωση ευαίσθητων τμημάτων, ενίσχυση της ρωμαϊκής λιθοδομής και κατασκευή στεγάστρων για την προστασία από τα πιο επιθετικά καιρικά φαινόμενα».

Η μελέτη στο Nature Climate Change τονίζει ότι ο περιορισμός των εκπομπών μπορεί να μειώσει αισθητά τις απώλειες. «Ο τρόπος που θα αντιδράσουμε στην κλιματική αλλαγή θα καθορίσει και το μέλλον της κληρονομιάς μας», επισημαίνει ο Νίκολας Σίμπσον από το Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν.

Για τον Νίγκρο, η λύση βρίσκεται στον συνδυασμό της μείωσης των εκπομπών με στοχευμένες παρεμβάσεις επιτόπου. «Η διεθνής κοινότητα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η πολιτιστική κληρονομιά βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κρίσης. Δεν αρκεί μόνο η μείωση των εκπομπών· απαιτείται σοβαρή επένδυση στην έρευνα, την παρακολούθηση, την εκπαίδευση και την πρόληψη».

Και καταλήγει: «Η προστασία της Καρχηδόνας και παρόμοιων μνημείων δεν είναι μόνο θέμα ιστορικής μνήμης. Η αρχαιολογική κληρονομιά αποτελεί θεμέλιο για την ταυτότητα, την εκπαίδευση και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η διαφύλαξή της απέναντι στην κλιματική αλλαγή είναι παγκόσμια ευθύνη».

*Κεντρική Φωτογραφία: Σύγχρονη αναπαράσταση της Καρχηδόνας. Το κυκλικό λιμάνι στο προσκήνιο είναι το Κόθων, το στρατιωτικό λιμάνι της Καρχηδόνας, όπου αγκυροβολούσαν όλα τα πολεμικά πλοία της (διήρεις), Πηγή: Wikipedia