Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, παραδέχθηκε την αποτυχία της ανθρωπότητας να επιτύχει τον στόχο που συμφωνήθηκε το 2015 στο Παρίσι για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη κατά 1,5 βαθμούς Κελσίου σε σύγκριση με την προβιομηχανική περίοδο, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για το μέλλον του πλανήτη.

Σε αποκλειστική του συνέντευξη στον Guardian πριν από τη σύνοδο κορυφής για το κλίμα (COP30), ο Αντόνιο Γκουτέρες παραδέχτηκε ότι είναι πλέον «αναπόφευκτο» η ανθρωπότητα να υπερβεί τον στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού, με «καταστροφικές συνέπειες» για τον πλανήτη.

Κάλεσε τους ηγέτες που θα συγκεντρωθούν στην πόλη Μπελέμ της Βραζιλίας, μέσα στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου, να κατανοήσουν ότι όσο περισσότερο καθυστερούν τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος να ξεπεραστούν καταστροφικά «σημεία καμπής» στον Αμαζόνιο, την Αρκτική και τους ωκεανούς.

«Ας αναγνωρίσουμε την αποτυχία μας», δήλωσε χαρακτηριστικά. «Η αλήθεια είναι ότι αποτύχαμε να αποφύγουμε την υπέρβαση του 1,5°C μέσα στα επόμενα χρόνια. Και το να περάσουμε πάνω από αυτό το όριο θα έχει καταστροφικές συνέπειες. Μερικές από αυτές είναι τα σημεία καμπής: στον Αμαζόνιο, στη Γροιλανδία, στη Δυτική Ανταρκτική ή στους κοραλλιογενείς υφάλους.»

Ο Γκουτέρες τόνισε ότι προτεραιότητα της COP30 είναι η αλλαγή πορείας: «Είναι απολύτως απαραίτητο να αλλάξουμε κατεύθυνση, ώστε η υπέρβαση να είναι όσο το δυνατόν πιο σύντομη και πιο ήπια, για να αποφύγουμε σημεία καμπής όπως αυτό του Αμαζονίου. Δεν θέλουμε να δούμε τον Αμαζόνιο να μετατρέπεται σε σαβάνα, αλλά αυτό είναι ένας πραγματικός κίνδυνος, αν δεν αλλάξουμε πορεία και αν δεν μειώσουμε δραστικά τις εκπομπές το συντομότερο δυνατό».

Τα τελευταία δέκα χρόνια είναι τα πιο θερμά που έχουν καταγραφεί ποτέ. Παρά τις συνεχώς αυξανόμενες επιστημονικές προειδοποιήσεις για την ταχύτητα αύξησης της θερμοκρασίας λόγω της καύσης ορυκτών καυσίμων (πετρέλαιο, άνθρακας, φυσικό αέριο), ο Γκουτέρες δήλωσε ότι οι δεσμεύσεις των κυβερνήσεων παραμένουν ανεπαρκείς.

Λιγότερο από το ένα τρίτο των κρατών του κόσμου (62 από τα 197) έχουν καταθέσει τα εθνικά τους σχέδια δράσης για το κλίμα, γνωστά ως Εθνικά Προσδιορισμένες Συνεισφορές (NDCs). Οι ΗΠΑ υπό τον Ντόναλντ Τραμπ εγκατέλειψαν τη διαδικασία, η Ευρώπη έχει υποσχεθεί δράσεις αλλά δεν τις έχει υλοποιήσει, ενώ η Κίνα, ο μεγαλύτερος ρυπαντής παγκοσμίως, κατηγορείται για ανεπαρκή φιλοδοξία.

Ο Γκουτέρες εξήγησε ότι η έλλειψη φιλοδοξίας στα NDCs σημαίνει πως ο στόχος του 1,5°C θα ξεπεραστεί, έστω και προσωρινά: «Από όσα σχέδια έχουμε λάβει μέχρι τώρα, προβλέπεται μείωση εκπομπών κατά 10%. Για να μείνουμε εντός του 1,5°C, χρειαζόμαστε μείωση 60%. Επομένως, η υπέρβαση του στόχου είναι πλέον αναπόφευκτη».

Ωστόσο, άφησε και ένα παραθυράκι αισιοδοξίας. Δήλωσε ότι ίσως είναι δυνατό να υπάρξει προσωρινή υπέρβαση και στη συνέχεια μείωση της θερμοκρασίας, ώστε να επιστρέψει εντός του 1,5°C έως το τέλος του αιώνα, αλλά αυτό προϋποθέτει μια ριζική αλλαγή πορείας, αρχής γενομένης από την COP30.

Ζήτησε επίσης από τις κυβερνήσεις να αναμορφώσουν τη σύνθεση των Συνόδων COP, ώστε να δοθεί μεγαλύτερος ρόλος και λόγος στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ιδιαίτερα σε εκπροσώπους των ιθαγενών κοινοτήτων, παρά σε άτομα που πληρώνονται από εταιρείες.

«Όλοι ξέρουμε τι θέλουν οι λομπίστες», είπε. «Θέλουν να αυξήσουν τα κέρδη τους, με τίμημα την ανθρωπότητα».

Τόνισε ότι η μετάβαση μακριά από τα ορυκτά καύσιμα είναι θέμα οικονομικού συμφέροντος, καθώς η εποχή τους φτάνει στο τέλος της: «Βλέπουμε μια επανάσταση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, και η μετάβαση θα επιταχυνθεί αναπόφευκτα. Δεν θα υπάρξει τρόπος η ανθρωπότητα να χρησιμοποιήσει όλο το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο που έχει ήδη ανακαλυφθεί», είπε.

Όταν ρωτήθηκε αν έχει θέσει το θέμα αυτό στον πρόεδρο της Βραζιλίας, Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, του οποίου η κυβέρνηση μόλις ενέκρινε γεωτρήσεις πετρελαίου κοντά στις εκβολές του Αμαζονίου, απάντησε: «Όχι ακόμη. Θα εκμεταλλευτώ την COP για να το κάνω.»

Μία από τις πρωτοβουλίες της Βραζιλίας στην COP30 θα είναι ο μηχανισμός «Tropical Forests Forever Facility», που στοχεύει στη συγκέντρωση 125 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την προστασία των τροπικών δασών. Το ένα πέμπτο των κονδυλίων θα διατεθεί απευθείας στις ιθαγενείς κοινότητες, των οποίων τα εδάφη φιλοξενούν τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα και τις πιο αποτελεσματικές «δεξαμενές» άνθρακα.

Ο Γκουτέρες τόνισε επανειλημμένα τη σημασία των ιθαγενών φωνών στη σύνοδο: «Είναι θεμελιώδες να επενδύσουμε σε αυτούς που είναι οι καλύτεροι φύλακες της φύσης. Και αυτοί είναι οι κοινότητες ιθαγενών».

Πρόσθεσε ότι οι πολιτικοί ηγέτες έχουν πολλά να μάθουν από τους αυτόχθονες λαούς σχετικά με την επίτευξη της ισορροπίας με τη φύση: «Οι πολιτικοί συχνά ασχολούνται με τα καθημερινά προβλήματα της κοινωνίας, ειδικά όταν η οικονομική κατάσταση είναι δύσκολη και επιδεινώνεται από την κλιματική κρίση και τις φυσικές καταστροφές. Γι’ αυτό χρειάζεται μια διαρκής «παιδεία» για τη σημασία της αρμονικής σχέσης με τη φύση, και κανείς δεν μπορεί να διδάξει αυτή την παιδεία καλύτερα από τις κοινότητες ιθαγενών».

Παρά την αυξανόμενη κριτική στο σύστημα των Συνόδων, ο Γκουτέρες υπερασπίστηκε τον ρόλο τους:«Η εναλλακτική είναι η πλήρης αναρχία», είπε. «Και ξέρουμε τι σημαίνει αυτό: μια μικρή προνομιούχα ελίτ, άνθρωποι και εταιρείες που θα μπορούν πάντα να προστατεύονται, ενώ οι πλημμύρες και οι καταστροφές θα εξαπλώνονται και οι κοινότητες θα καταστρέφονται. Οι πλούσιοι θα τα καταφέρνουν, ενώ ο πλανήτης θα καταστρέφεται σταδιακά».

Το επόμενο έτος θα είναι το τελευταίο του Γκουτέρες στη θέση του γενικού γραμματέα. Κοιτάζοντας πίσω στα εννέα χρόνια της θητείας του, δήλωσε ότι θα ήθελε να είχε εστιάσει νωρίτερα στο κλίμα και τη φύση, αλλά τώρα αυτό αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα: «Δεν θα εγκαταλείψω ποτέ τη δέσμευσή μου για την κλιματική δράση, τη βιοποικιλότητα, την προστασία της φύσης και την υποστήριξη όλων των δημοκρατικών κινημάτων ανά τον κόσμο που αγωνίζονται σκληρά για να προστατεύσουν το πιο πολύτιμο αγαθό που έχουμε: τη μητέρα φύση».