Η κλιματική κρίση έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο πρόβλημα ξηρασίας και λειψυδρίας στην Ευρώπη, με ιδιαίτερη έμφαση στον νότο. Ωστόσο, πλέον το πρόβλημα επεκτείνεται και στην Πολωνία, καθώς και σε περιοχές της Βρετανίας.

Σύμφωνα με δορυφορικά δεδομένα που ανέλυσαν επιστήμονες του University College London (UCL), σε συνεργασία με τη Watershed Investigations και τον Guardian, η λειψυδρία κατά την περίοδο 2002-2024 είναι αποκαλυπτική.

Μεγάλα τμήματα των αποθεμάτων νερού στην Ευρώπη στερεύουν, με την αποθήκευση γλυκού νερού να μειώνεται σε ολόκληρη τη νότια και κεντρική Ευρώπη, από την Ισπανία και την Ιταλία μέχρι την Πολωνία και περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου. Στο Ιράν, η Τεχεράνη βρίσκεται ένα βήμα πριν από την εκκένωσή της.

Στην Ελλάδα, έχει σημάνει συναγερμός για τη λειψυδρία. Η Αττική, η Πάτμος και η Λέρος έχουν ήδη κηρυχθεί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

Στην Αττική, η πτώση των αποθεμάτων είναι δραματική. Στον Μόρνο, τα νερά έχουν περιοριστεί στα 159 εκατ. κ.μ. από 463 εκατ. κ.μ. το 2023.

Και στις τρεις αυτές περιοχές, έχουν ξεκινήσει οι διαδικασίες για τη λήψη έκτακτων μέτρων. Τα έργα περιλαμβάνουν νέες μονάδες αφαλάτωσης στα νησιά, εκσυγχρονισμό δικτύων και πρόσθετες υποστηρικτικές εγκαταστάσεις που θα οδηγήσουν σε εμπλουτισμό των υδάτων του Μόρνου, από τον οποίο υδρεύεται το λεκανοπέδιο Αττικής, δηλαδή σχεδόν το 40% του πληθυσμού της χώρας.

Η έρευνα των Βρετανών επιστημόνων για τη λειψυδρία βασίστηκε σε δεδομένα από δορυφόρους που επικεντρώνονται στις συγκεντρώσεις νερού. Οι επιστήμονες εξηγούν ότι, επειδή το νερό είναι βαρύ, οι μετατοπίσεις στα υπόγεια ύδατα, τα ποτάμια, τις λίμνες, την υγρασία του εδάφους και τους παγετώνες εμφανίζονται στο σήμα, επιτρέποντας στους δορυφόρους να «ζυγίσουν» αποτελεσματικά πόσο νερό είναι αποθηκευμένο.

Τα ευρήματα αποκαλύπτουν μια έντονη ανισορροπία ως προς τα αποθέματα νερού. Η βόρεια και βορειοδυτική Ευρώπη, ιδιαίτερα η Σκανδιναβία, τμήματα του Ηνωμένου Βασιλείου και της Πορτογαλίας, έχουν γίνει πιο υγρές. Ταυτόχρονα, μεγάλες εκτάσεις του νότου και της νοτιοανατολικής Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων τμημάτων του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ισπανίας, της Ιταλίας, της Γαλλίας, της Ελβετίας, της Γερμανίας, της Ρουμανίας και της Ουκρανίας, έχουν στεγνώσει.

Οι ειδικοί εξηγούν ότι η κλιματική ανάλυση μπορεί να παρατηρηθεί στα δεδομένα για τη λειψυδρία. «Όταν συγκρίνουμε τα συνολικά δεδομένα αποθήκευσης νερού στην ξηρά με τα σύνολα δεδομένων για το κλίμα, οι τάσεις συσχετίζονται σε μεγάλο βαθμό», δήλωσε ο καθηγητής Κρίσεων Νερού και Μείωσης Κινδύνων στο UCL, Μοχάμαντ Σαμσουντούα. Ο καθηγητής τονίζει ότι αυτά τα στοιχεία θα πρέπει να είναι ένα «καμπάνα αφύπνισης» για τους πολιτικούς που εξακολουθούν να είναι επιφυλακτικοί σχετικά με τη μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου.

«Δεν μιλάμε πλέον για περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1,5°C, πιθανότατα οδεύουμε προς 2°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα και τώρα βλέπουμε τις συνέπειες», δήλωσε στον Guardian.

Στην έρευνα απομονώθηκε η αποθήκευση υπόγειων υδάτων από τα συνολικά δεδομένα χερσαίων υδάτων. Έτσι διαπιστώθηκε ότι οι τάσεις σε αυτά τα πιο ανθεκτικά υδάτινα σώματα αντικατόπτριζαν τη συνολική εικόνα, επιβεβαιώνοντας ότι μεγάλο μέρος των κρυφών αποθεμάτων γλυκού νερού της Ευρώπης εξαντλείται.

Στη Βρετανία, για παράδειγμα, οι τάσεις είναι ανάμεικτες. «Συνολικά, η δύση γίνεται πιο υγρή, ενώ η ανατολή γίνεται πιο ξηρή και αυτό το σήμα γίνεται ισχυρότερο», επισήμανε ο Μοχάμαντ Σαμσουντούα. «Παρόλο που οι συνολικές βροχοπτώσεις μπορεί να είναι σταθερές ή ακόμα και ελαφρώς αυξημένες, το μοτίβο αλλάζει. Βλέπουμε ισχυρότερες νεροποντές και μεγαλύτερες περιόδους ξηρασίας, ειδικά το καλοκαίρι», πρόσθεσε.

Αυτές οι καλοκαιρινές βροχές δημιουργούν επίσης πρόβλημα, σύμφωνα με τον επιστήμονα, τα υπόγεια ύδατα θεωρούνται πιο ανθεκτικά στο κλίμα από τα επιφανειακά ύδατα. Ωστόσο, οι έντονες καλοκαιρινές νεροποντές συχνά σημαίνουν ότι περισσότερο νερό χάνεται λόγω απορροής και ξαφνικών πλημμυρών. Ταυτόχρονα, η χειμερινή περίοδος αναπλήρωσης των υπόγειων υδάτων μπορεί να μειώνεται.

«Στη νοτιοανατολική Αγγλία, όπου τα υπόγεια ύδατα παρέχουν περίπου το 70% του δημόσιου νερού, αυτά τα μεταβαλλόμενα μοτίβα βροχοπτώσεων θα μπορούσαν να αποτελέσουν σοβαρές προκλήσεις», σημειώνει.

Την περίοδο 2000-2022, η συνολική ποσότητα νερού που λαμβάνεται από επιφανειακά και υπόγεια ύδατα σε ολόκληρη την ΕΕ μειώθηκε, σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος. Ωστόσο, αυξήθηκαν κατά 6% οι αντλήσεις υπόγειων υδάτων λόγω της δημόσιας ύδρευσης (18%) και της γεωργίας (17%).

Πρόκειται για κρίσιμο πόρο. Σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, τα υπόγεια ύδατα αντιπροσώπευαν το 62% της συνολικής δημόσιας ύδρευσης και το 33% των γεωργικών απαιτήσεων νερού κατά τη διάρκεια του 2022.

Σύμφωνα με την Κομισιόν, η στρατηγική της ΕΕ για την ανθεκτικότητα στο νερό «στοχεύει να βοηθήσει τα κράτη μέλη να προσαρμόσουν τη διαχείριση των υδάτινων πόρων τους στην κλιματική αλλαγή και να αντιμετωπίσουν τις ανθρωπογενείς πιέσεις».

Η στρατηγική στοχεύει στην οικοδόμηση μιας «οικονομίας έξυπνης ως προς το νερό» και συνδυάζεται με μια σύσταση της Επιτροπής για την αποδοτικότητα του νερού, η οποία ζητά τη βελτίωση της αποδοτικότητας κατά «τουλάχιστον 10% έως το 2030». Με τα επίπεδα διαρροών να κυμαίνονται από 8% έως 57% σε ολόκληρη την Ένωση, η Επιτροπή αναφέρει ότι η μείωση των απωλειών στους σωλήνες και ο εκσυγχρονισμός των υποδομών θα είναι κρίσιμης σημασίας.

Η καθηγήτρια υδρολογίας στο Πανεπιστήμιο του Reading, Χάνα Κλόουκ, αναφέρει ότι βρισκόμαστε ήδη σε ξηρασία.

«Είναι θλιβερό να βλέπουμε αυτή τη μακροπρόθεσμη τάση, επειδή πρόσφατα έχουμε δει μερικές πολύ μεγάλες ξηρασίες και ακούμε συνεχώς ότι αυτόν τον χειμώνα μπορεί να έχουμε λιγότερες από τις συνηθισμένες βροχοπτώσεις και ότι βρισκόμαστε ήδη σε ξηρασία.

»Την επόμενη άνοιξη και το καλοκαίρι, αν δεν λάβουμε τις βροχοπτώσεις που χρειαζόμαστε, θα υπάρξουν σοβαρές συνέπειες για εμάς εδώ στην Αγγλία. Θα αντιμετωπίσουμε σοβαρούς περιορισμούς στο νερό και αυτό θα κάνει τη ζωή όλων πολύ δύσκολη».

Η Υπηρεσία Περιβάλλοντος έχει ήδη προειδοποιήσει την Αγγλία για τη λειψυδρία. Καλεί την περιοχή να προετοιμαστεί για ξηρασία που θα συνεχιστεί και το 2026, εκτός εάν υπάρξουν σημαντικές βροχοπτώσεις το φθινόπωρο και τον χειμώνα.

Η Χάν Κλόουκ, επίσης, αμφιβάλλει για την αποτελεσματικότητα των μέτρων που εξήγγειλε η κυβέρνηση. Η υπουργός Υδάτων, Έμα Χάρντι, μίλησε για ανάπτυξη εννέα νέων δεξαμενών για να βοηθήσει στην εξασφάλιση μακροπρόθεσμης ανθεκτικότητας στο νερό.

Αλλά οι δεξαμενές, που θα λειτουργήσουν για μερικές δεκαετία, λέει η Κλόουκ, δεν πρόκειται να λύσουν το πρόβλημα άμεσα. Η επιστήμονας προτείνει άλλα μέτρα, όπως επαναχρησιμοποίηση του νερού, χρησιμοποιώντας λιγότερο νερό εξαρχής. Επίσης, διαχωρισμό του πόσιμου από τα ανακυκλωμένα νερά που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν, αλλά και επιλογή λύσεων που θα βασίζονται στη φύση.

Και όλα αυτά πρέπει να γίνουν αρκετά γρήγορα, καθώς το πρόβλημα με τη λειψυδρία είναι ήδη παρόν.

Ο καθηγητής Σαμσουντούα επισημαίνει ότι όσο αυξάνεται η λειψυδρία και η ξηρασία επεκτείνεται στην Ευρώπη, θα πληγούν πολλοί τομείς. Κυρίως η επισιτιστική ασφάλεια, η γεωργία και τα οικοσυστήματα που εξαρτώνται από το νερό, ιδίως αυτά που τροφοδοτούνται από υπόγεια ύδατα. Επίσης, τα συρρικνούμενα αποθέματα της Ισπανίας θα μπορούσαν να επηρεάσουν άμεσα τη Βρετανία. Αιτία; Το γεγονός ότι εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την Ισπανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες για φρούτα και άλλα αγροτικά προϊόντα.

Οι επιστήμονες τονίζουν ότι οι επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή έχουν ήδη φτάσει «στην πόρτα μας». Ο Μοχάμαντ Σαμσουντού τονίζει ότι «πρέπει να αποδεχτούμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι πραγματική, συμβαίνει και μας επηρεάζει».

Η Ευρώπη δεν είναι η μόνη που πλήττεται από λειψυδρία, προφανώς. Εστίες ξήρανσης παρουσιάζονται σε όλη τη Μέση Ανατολή, την Ασία, τη Νότια Αμερική, κατά μήκος της δυτικής ακτής των ΗΠΑ και σε περιοχές του Καναδά. Ακόμη και περιοχές όπως η Γροιλανδία, η Ισλανδία και το αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ παρουσιάζουν δραματικές τάσεις ξήρανσης.

Στο Ιράν, η Τεχεράνη πλησιάζει την «ημέρα μηδέν». Ήδη εξετάζεται η διανομή νερού «με δελτίο». Και αν αποτύχει αυτό, η εκκένωση της πόλης των 10 εκατομμυρίων κατοίκων.