Μια νέα ανάλυση δορυφορικών δεδομένων αποκαλύπτει μια ανησυχητική πραγματικότητα: μεγάλα τμήματα της Ευρώπης βιώνουν σημαντική μείωση στα αποθέματα γλυκού νερού. Η νότια και κεντρική Ευρώπη, συγκεκριμένα, καταγράφουν μια έντονη τάση ξήρανσης από το 2002 έως το 2024.

Η μελέτη, που πραγματοποιήθηκε από επιστήμονες του University College London (UCL) σε συνεργασία με την Watershed Investigations και την Guardian, χρησιμοποίησε δορυφόρους που παρακολουθούν τις μεταβολές στο βαρυτικό πεδίο της Γης. Οι ερευνητές εξήγησαν ότι οι αλλαγές στο "βάρος" των υδάτων – υπόγειων, επιφανειακών, εδαφικής υγρασίας και παγετώνων – αποτυπώνονται με ακρίβεια στα δεδομένα, επιτρέποντας μια συνολική εκτίμηση της αποθήκευσης νερού.

Τα αποτελέσματα είναι αποκαλυπτικά. Ενώ η βόρεια και βορειοδυτική Ευρώπη (Σκανδιναβία, τμήματα του Ηνωμένου Βασιλείου και Πορτογαλίας) έχουν γίνει πιο υγρές, το νότιο και νοτιοανατολικό τμήμα της ηπείρου – Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Ελβετία, Γερμανία, Ρουμανία, Ουκρανία και περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου – παρουσιάζουν μια σαφή τάση ξήρανσης.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, η συνολική ποσότητα νερού που αντλήθηκε από επιφανειακά και υπόγεια ύδατα σε ολόκληρη την ΕΕ μεταξύ 2000 και 2022 μειώθηκε. Ωστόσο, οι αντλήσεις υπόγειων υδάτων αυξήθηκαν κατά 6%, κυρίως για την παροχή δημόσιου νερού (18%) και τη γεωργία (17%). Στα κράτη μέλη της ΕΕ, τα υπόγεια ύδατα αποτελούσαν το 62% της συνολικής δημόσιας υδροδότησης και το 33% των γεωργικών αναγκών σε νερό το 2022.

Ο Mohammad Shamsudduha, καθηγητής υδατικών κρίσεων και μείωσης κινδύνων στο UCL, χαρακτήρισε τα ευρήματα ως «κλήση αφύπνισης» για τους πολιτικούς, τονίζοντας ότι οι τάσεις στην αποθήκευση νερού συσχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με τα διαθέσιμα δεδομένα για το κλίμα. «Δεν μιλάμε πλέον για περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1,5°C. Πιθανότατα οδεύουμε προς τους 2°C και τώρα βλέπουμε τις συνέπειες», δήλωσε.

Εκπρόσωπος της Κομισιόν ανέφερε ότι η στρατηγική ανθεκτικότητας στο νερό «στοχεύει να βοηθήσει τα κράτη μέλη να προσαρμόσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων τους στην κλιματική αλλαγή και να αντιμετωπίσουν ανθρωπογενείς πιέσεις». Η στρατηγική στοχεύει στη δημιουργία μιας «έξυπνης ως προς το νερό οικονομίας» και συνοδεύεται από σύσταση της Επιτροπής για βελτίωση της αποδοτικότητας κατά «τουλάχιστον 10% έως το 2030».

Στην Ελλάδα, το καμπανάκι της λειψυδρίας έχει χτυπήσει δυνατά, με ορισμένες περιοχές όπως η Αττική, η Λέρος και η Πάτμος να έχουν κηρυχθεί επίσημα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Η διαδικασία ολοκληρώθηκε με την υπογραφή των σχετικών υπουργικών αποφάσεων.

Το υπουργείο διαβεβαίωσε ότι δεν θα υπάρξουν μέτρα περιορισμού της κατανάλωσης για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, ούτε αυξήσεις στα τιμολόγια. Αντίθετα, η κατάσταση έκτακτης ανάγκης θα επιταχύνει τις διαδικασίες για τις απαραίτητες μελέτες και έργα, με στόχο την αμβλυνση του προβλήματος.

Σύμφωνα με την ΕΥΔΑΠ ΑΕ., η κύρια αιτία είναι η δραματική μείωση των αποθεμάτων στους ταμιευτήρες που υδροδοτούν την Αττική. Το επίπεδο της στάθμης του νερού στον ταμιευτήρα του Ευήνου βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, ακόμη χαμηλότερα από το 2008. Η έντονη και παρατεταμένη ξηρασία στην κρίσιμη λεκάνη του Ευήνου δικαιολογεί την αυξημένη ανησυχία.

Η πτώση αυτή οφείλεται σε συνδυασμό παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής, η οποία έχει επιτείνει τους ρυθμούς μείωσης των αποθεμάτων νερού. Από το 2022, τα αποθέματα μειώνονται κατά περίπου 250 εκατ. κυβικά μέτρα ετησίως. Επιπλέον, σημειώνεται μείωση των βροχοπτώσεων κατά περίπου 25%, αύξηση της ετήσιας εξάτμισης κατά περίπου 15% και αύξηση της κατανάλωσης κατά περίπου 6%.

Τα παραπάνω στοιχεία υποδεικνύουν ότι η Ελλάδα, μετά την Κύπρο, θα αντιμετωπίσει το υψηλότερο υδατικό στρες στη νότια Ευρώπη, με την Αττική και τη Θεσσαλονίκη να βρίσκονται στο επίκεντρο. Οι επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι διανύουμε μια περίοδο έμμονης ξηρασίας, συγκρίσιμη με την περίοδο 1988-1994.

Η κήρυξη της Αττικής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λειψυδρίας δίνει προτεραιότητα στην υλοποίηση κρίσιμων έργων υποδομής για την θωράκιση της επάρκειας νερού μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, διασφαλίζοντας παράλληλα την απρόσκοπτη εξυπηρέτηση της ύδρευσης και της άρδευσης.

Αν και δεν προβλέπονται περιορισμοί για τους πολίτες, η εξέλιξη αυτή καθιστά ακόμη πιο σαφή την ευθύνη όλων μας για την προστασία αυτού του πολύτιμου πόρου. Η ΕΥΔΑΠ έχει ήδη αναρτήσει στην ιστοσελίδα της αναλυτικές πληροφορίες για την εξοικονόμηση νερού στο σπίτι.

Η σημερινή κατάσταση δεν είναι απρόβλεπτη. Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στο ζήτημα της λειψυδρίας παρακολουθούνται τα τελευταία χρόνια, ενώ έχουν εξεταστεί διάφορες προσεγγίσεις και βέλτιστες διεθνείς πρακτικές. Απαιτήθηκαν ερευνητικές γεωτρήσεις και διεξοδικές μελέτες, προκειμένου να καθοριστούν τα έργα που θα εξασφαλίσουν τη μεσομακροπρόθεσμη υδροδότηση της Αττικής για τα επόμενα 25 χρόνια.

Συνεπώς, ο κίνδυνος λειψυδρίας σε χρονικό ορίζοντα έτους, αλλά και για τα επόμενα 2-5 χρόνια, είναι ορατός και δικαιολογεί αυξημένη ανησυχία, επαγρύπνηση και επίσπευση δράσεων θωράκισης του υδροσυστήματος.

Η ενεργοποίηση του αρ. 55 του νόμου 5215/25 επιταχύνει τη διαδικασία των ωριμάνσεων για τα μεγάλα έργα, τηρώντας παράλληλα τις διαδικασίες διαφάνειας και νομιμότητας.

Σύμφωνα με την European Environment Agency (EEA), περίπου το 30% του πληθυσμού της νότιας Ευρώπης ζει σε περιοχές με μόνιμη υδατική πίεση, ενώ έως και το 70% αντιμετωπίζει εποχική λειψυδρία κατά τους θερινούς μήνες. Η λειψυδρία στη Μεσόγειο αποτελεί μια δομική πρόκληση που απειλεί την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον.

Η Ισπανία, η Κύπρος, η Ιταλία και η Νότια Γαλλία αντιμετωπίζουν επίσης το φαινόμενο της λειψυδρίας. Η Δυτική και Νοτιοανατολική Ευρώπη καλούνται να βρουν άμεσα λύσεις για ένα κοινό πρόβλημα.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισημαίνει ότι η στρατηγική «ανθεκτικότητας στο νερό» στοχεύει στην προσαρμογή των κρατών-μελών στην κλιματική αλλαγή και προωθεί μια «οικονομία έξυπνη ως προς το νερό», με βελτίωση της αποδοτικότητας κατά τουλάχιστον 10% έως το 2030.

Η Hannah Cloke, καθηγήτρια υδρολογίας στο Πανεπιστήμιο του Reading, προειδοποίησε για πιθανές σοβαρές ελλείψεις νερού στην Αγγλία την άνοιξη και το καλοκαίρι, αν δεν υπάρξουν επαρκείς βροχοπτώσεις. Η Υπηρεσία Περιβάλλοντος εκτιμά ότι η Αγγλία πρέπει να προετοιμαστεί για ξηρασία που ενδέχεται να εκτείνεται έως και το 2026. Ο Shamsudduha προειδοποίησε ότι η ξήρανση θα επηρεάσει «εκτεταμένα την επισιτιστική ασφάλεια και τη γεωργία», ιδίως στην Ισπανία.

Παράλληλα, οι ίδιες τάσεις ξήρανσης καταγράφονται παγκοσμίως. Ο Shamsudduha κάλεσε σε καλύτερη διαχείριση νερού και σε «νέες, ακόμη και μη συμβατικές λύσεις», όπως μεγάλης κλίμακας συλλογή όμβριων υδάτων, τονίζοντας ότι «πρέπει να αποδεχτούμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι πραγματική, συμβαίνει και μας επηρεάζει».