Το Παλαιό Εθνικό Τυπογραφείο, ένα από τα αρχαιότερα και ιστορικότερα κτίρια της Αθήνας στην οδό Σταδίου, βιώνει μια διαρκή αλλαγή ταυτότητας. Για όσους το θυμούνται ως Πρωτοδικείο για δεκαετίες, είναι συνυφασμένο με τις άθλιες συνθήκες της «οδού Σανταρόζα». Οι νεότεροι, όμως, δυσκολεύονται να το φανταστούν ως μέρος της πόλης, καθώς παραμένει κλειστό για περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνα. Η περιστασιακή του λειτουργία ως εκθεσιακού χώρου ανέδειξε τις μεγάλες πολιτιστικές του δυνατότητες.

Το κτίριο, στην αρχική του μορφή, χτίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1830, πιθανώς το 1835, και λειτούργησε ως Βασιλικό, και αργότερα Εθνικό Τυπογραφείο και Λιθογραφείο. Αποτελούσε μια αναγκαιότητα για το νεοσύστατο κράτος. Το κτίριο, που αποδίδεται στον αρχιτέκτονα Γιόζεφ Χόφερ, χτίστηκε βιαστικά σε ένα μακρινό οικόπεδο στη Σταδίου.

Οι περιπέτειες του κτιρίου στις επόμενες δεκαετίες ήταν πολλές και δυσάρεστες. Μετά την ανέγερση του νέου Εθνικού Τυπογραφείου το 1906 στην οδό Καποδιστρίου, άρχισε σταδιακά η εγκατάσταση υπηρεσιών του Πρωτοδικείου, καθώς η Αθήνα δεν διέθετε Δικαστικό Μέγαρο για πάνω από 120 χρόνια. Στον Μεσοπόλεμο, το κτίριο μεταβλήθηκε πλήρως.

Η πιο πρόσφατη εξέλιξη αφορά την παραχώρηση του κτιρίου από τον Δήμο Αθηναίων στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ). Αυτή η πράξη ουσιαστικά ακυρώνει τις ανακοινώσεις του Απριλίου 2023, όταν επί δημαρχίας Κώστα Μπακογιάννη, το Παλαιό Εθνικό Τυπογραφείο είχε παραχωρηθεί στον δήμο από το υπουργείο Δικαιοσύνης με προγραμματική σύμβαση, υπογεγραμμένη επίσης από το ΥΠΠΟ και την Περιφέρεια Αττικής. Η παραχώρηση ήταν δωρεάν για 25 χρόνια, με την υποχρέωση του Δήμου Αθηναίων να το αποκαταστήσει (δαπάνη περίπου 2,5 εκατ. ευρώ) και να το μετατρέψει σε χώρο πολιτισμού, συμπεριλαμβανομένου ενός Μουσείου της Ιστορίας της Ελληνικής Δικαιοσύνης.

Η τωρινή εξέλιξη αλλάζει ξανά την προοπτική του κτιρίου, το οποίο πλέον θα στεγάσει υπηρεσίες του ΣτΕ. Η μορφή του κτιρίου είναι αποτέλεσμα των εκτενών παρεμβάσεων της δεκαετίας του ’80, όταν αφαιρέθηκαν προσθήκες και απελευθερώθηκε ο χώρος προς την Πανεπιστημίου με την κατεδάφιση διώροφων νεοκλασικών κτισμάτων με καταστήματα. Έτσι, δημιουργήθηκε η πλατεία Δικαιοσύνης, η οποία παραμένει μια «μαύρη τρύπα» εδώ και 40 χρόνια. Αναμένεται να αναζωογονηθεί σε συνάρτηση με τη λειτουργία του γειτονικού γαστρονομικού πολυχώρου στο Νέο Αρσάκειο.

Η πρόσοψη του Παλαιού Εθνικού Τυπογραφείου στην οδό Σταδίου είναι αποτέλεσμα της ολικής αναμόρφωσης του 1932, με σχέδια του αρχιτέκτονα Φοίβου Ζούκη, ο οποίος άνοιξε κεντρική είσοδο επί της Σταδίου με νεοκλασικό θύρωμα και νέα χρωματική και αισθητική διάταξη.

Αυτό το κτίριο-παλίμψηστο, από την εποχή του Όθωνα έως σήμερα, συνδέεται άρρηκτα με την ιστορία της πόλης, της γραφειοκρατίας και της Δικαιοσύνης. Η ιστορική του αξία είναι ανεκτίμητη.