Στην ψυχολογία, συχνά διαπιστώνουμε ότι ο μεγαλύτερος εχθρός του εαυτού μας είμαστε εμείς οι ίδιοι – και αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο όταν μιλάμε για τη νοημοσύνη μας. Δεν αναφερόμαστε μόνο στον αριθμό του IQ, αλλά στην αποτελεσματικότητα του εγκεφάλου μας: μια πρακτική σύνθεση γνωστικής απόδοσης, εκτελεστικής λειτουργίας, ρευστής νοημοσύνης και ικανότητας εφαρμογής στην καθημερινότητα. Όπως θα έλεγε ο σπουδαίος ψυχολόγος Robert Sternberg, πρόκειται για την «επιτυχημένη νοημοσύνη».

Αν παρατηρήσουμε τις καθημερινές μας επιλογές, θα δούμε ότι μεγάλο μέρος της πνευματικής μας απόδοσης εξαρτάται από εμάς τους ίδιους.

Η αυτοϋπονόμευση δεν είναι κάτι καινούργιο. Το πρώτο βήμα για πιο «έξυπνες» συνήθειες είναι να αναγνωρίσουμε τι μας κρατάει πίσω. Ακολουθούν πέντε από τα πιο συνηθισμένα λάθη που κάνουμε όλοι και, όπως επισημαίνεται στο Psychology Today, μας απομακρύνουν από τον καλύτερό μας εαυτό…

Δεν αντιμετωπίζουμε τον εγκέφαλο σαν μυ που χρειάζεται εκπαίδευση

Η χειρότερη συνήθεια είναι να θεωρούμε ότι η νοημοσύνη είναι κάτι σταθερό και αμετάβλητο. Αυτή η νοοτροπία ονομάζεται «θεωρία της οντότητας». Αντίθετα, η «αναπτυξιακή» προσέγγιση βλέπει τη νοημοσύνη σαν κάτι που μπορεί να καλλιεργηθεί με προσπάθεια και στρατηγική.

Μελέτη της Blackwell σε μαθητές γυμνασίου έδειξε ότι όσοι πίστεψαν πως η νοημοσύνη μπορεί να αναπτυχθεί, βελτίωσαν σταθερά τις επιδόσεις τους στα μαθηματικά, ενώ οι υπόλοιποι έμειναν στάσιμοι. Το μόνο που διέφερε ήταν ο τρόπος αντίληψης για τις δυνατότητές τους.

Στερούμε από τον εγκέφαλο τον ύπνο που χρειάζεται

Ο ύπνος δεν είναι απλώς ξεκούραση. Είναι η στιγμή που ο εγκέφαλος επεξεργάζεται, επισκευάζει και «ξαναγράφει» όσα έμαθε μέσα στη μέρα.

Η στέρηση ύπνου αποδυναμώνει την εκτελεστική λειτουργία, θολώνει την κρίση και μειώνει την προσοχή και τη μνήμη. Μια μελέτη με EEG έδειξε ότι μόλις 24 ώρες άυπνίας αυξάνουν σημαντικά τον χρόνο αντίδρασης, ενώ άλλες έρευνες δείχνουν ότι ακόμα και μικρή μείωση του ύπνου επηρεάζει τη διάθεση και την απόδοση.

Ο εγκέφαλος είναι φτιαγμένος να λειτουργεί σε ρυθμούς — και εμείς συχνά τους αγνοούμε εις βάρος μας.

Πίνουμε αλκοόλ

Το αλκοόλ είναι ίσως η πιο ξεκάθαρη μορφή αυτοϋπονόμευσης. Πέρα από την προφανή μείωση της καθαρής σκέψης, η ζημιά φτάνει σε βάθος χρόνου. Μελέτη σε 1.781 άτομα έδειξε ότι όσοι κατανάλωναν πάνω από 8 ποτά την εβδομάδα είχαν πολύ υψηλότερες πιθανότητες για βλάβες στον εγκέφαλο και δείκτες που σχετίζονται με άνοια και Alzheimer. Ακόμα και οι πρώην πότες εμφάνιζαν αυξημένο κίνδυνο σε σχέση με όσους δεν έπιναν ποτέ.

Αν η πνευματική διαύγεια και η μακροζωία είναι προτεραιότητα, η μείωση του αλκοόλ ίσως είναι μια από τις πιο έξυπνες αποφάσεις.

Στερούμε από τον εγκέφαλο το «πρόγραμμα»

Ο εγκέφαλος χρειάζεται πρόγραμμα, στόχους και προθεσμίες. Χωρίς αυτά, χανόμαστε στην αναβλητικότητα. Μελέτη του 2021 έδειξε ότι οι φοιτητές με υψηλότερα επίπεδα αναβλητικότητας εμφάνιζαν μετρήσιμη μείωση στην εκτελεστική λειτουργία. Ακόμα και οι πιο δημιουργικοί άνθρωποι χρειάζονται πειθαρχία για να δουλέψουν στο μέγιστο.

Η έμπνευση μπορεί να έρθει από το «λευκό χαρτί», αλλά η πρόοδος έρχεται με συνέπεια και συνέχιση της προσπάθειας μέρα με τη μέρα.

Δίνουμε στον εγκέφαλο κακή «τροφή»

Όπως η κακή διατροφή επηρεάζει το σώμα, έτσι και οι κακές νοητικές «τροφές» επηρεάζουν το μυαλό. Συνεχής έκθεση σε ανόητα κουτσομπολιά, αρνητικότητα και άσκοπες αποσπάσεις μειώνει σταδιακά τη διανοητική μας ποιότητα.

Οι μελέτες δείχνουν ότι τα συναισθήματα και οι διαθέσεις είναι «κολλητικά». Σε μια ανάλυση, οι έφηβοι ανέπτυξαν με τον χρόνο παρόμοιες διαθέσεις με την παρέα τους, με την αρνητικότητα να είναι η πιο μεταδοτική. Με άλλα λόγια, το μυαλό μας προσαρμόζεται στο «συναισθηματικό περιβάλλον» που τοποθετούμε γύρω του.

Ο κοινός παράγοντας

Όπως επισημαίνεται στο Psychology Today, όλες αυτές οι παγίδες έχουν έναν κοινό παράγοντα: την έλλειψη αυτογνωσίας. Αν δεν παρατηρούμε τι συμβαίνει μέσα στο μυαλό μας, θα συνεχίζουμε αυτόματα τις ίδιες «κακές» συνήθειες.

Η επίγνωση δεν είναι αρκετή από μόνη της, αλλά είναι το πρώτο και απαραίτητο βήμα. Από εκεί και πέρα, μπορούμε να προστατεύσουμε τον ύπνο μας, να βάλουμε όρια, να περιορίσουμε το αλκοόλ, να χτίσουμε δομή και να μιλήσουμε διαφορετικά στον εαυτό μας για τις δυνατότητές μας. Έτσι, ο εγκέφαλός μας έχει την ευκαιρία να δώσει την καλύτερη εκδοχή του.