Οι τρίχες, ένα στοιχείο ταυτόχρονα προσωπικό και διαρκώς εκτεθειμένο στο βλέμμα των άλλων, βρίσκονται στο μεταίχμιο ανάμεσα στη βιολογία και την ταυτότητα. Ελάχιστα χαρακτηριστικά του ανθρωπίνου σώματος συνδέονται τόσο στενά με τον πολιτισμό, την ομορφιά και την αυτοέκφραση, όσο οι τρίχες που πλαισιώνουν το πρόσωπό μας και καλύπτουν το δέρμα μας. Στο τριχωτό της κεφαλής υπάρχουν περίπου 100.000 τριχοθυλάκια και αμέτρητα περισσότερα σε ολόκληρο το σώμα, εξηγεί ο Μαξίμ Πλίκους, κυτταροβιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Ιρβαϊν. Κάθε τριχοθυλάκιο λειτουργεί, λέει, σαν ένας μικροσκοπικός 3D εκτυπωτής, φιλοξενεί την αναπτυσσόμενη τρίχα και παράγει τη χρωστική ουσία που της δίνει το χρώμα της.

Οι τρίχες αποτελούνται κυρίως από κερατίνη, μια δομική πρωτεΐνη που βρίσκεται επίσης στα νύχια. Όμως, είναι κάτι πολύ περισσότερο από απλή «νεκρή ύλη». Οι τρίχες είναι ένα βιολογικό θαύμα: λειτουργούν ταυτόχρονα σαν αισθητήρες που μεταφέρουν πληροφορίες στον εγκέφαλο και σαν αρχείο που αποκαλύπτει τα μυστικά του σώματός μας. Ζητήσαμε από ειδικούς να μας εξηγήσουν όσα αξίζει να γνωρίζουμε για τις τρίχες.

Μέσα στα τριχοθυλάκια φιλοξενείται ένας ολόκληρος μικροβιακός "ζωολογικός κήπος", γεμάτος βακτήρια, ιούς και μύκητες, εξηγεί ο δρ Ραλφ Πάους, δερματολόγος στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι. Ίσως έχετε ακούσει για το μικροβίωμα του εντέρου, αλλά υπάρχει και μικροβίωμα των τριχών, το οποίο βοηθάει στην απομάκρυνση επιβλαβών μικροβίων και μειώνει τον κίνδυνο μολύνσεων. Τα μικρόβια αυτά, προσθέτει ο Πάους, μπορεί ακόμη και να συμβάλουν στην ανάπτυξη των τριχών και στην ενίσχυση του χρώματός τους. Όταν έχετε γρατζουνιές, κοψίματα ή άλλα μικρά τραύματα, οι τρίχες συμβάλλουν στην επούλωση αυτών των πληγών. Το σώμα κινητοποιεί τα βλαστοκύτταρα μέσα στα τριχοθυλάκια, τα οποία μεταναστεύουν προς την πληγή και μετατρέπονται σε νέα κύτταρα του δέρματος, εξηγεί ο Πλίκους. "Όταν η πληγή επουλωθεί, τα βλαστοκύτταρα επιστρέφουν στην καθημερινή τους δουλειά – την ανάπτυξη των τριχών", προσθέτει.

Τα τριχοθυλάκια λειτουργούν σαν ανιχνευτές κίνησης για τον εγκέφαλο, τυλιγμένα σε νευρικές απολήξεις που ενεργοποιούνται με το παραμικρό άγγιγμα ή ρεύμα αέρα, εξηγεί η Άντζελα Κριστιάνο, μοριακή γενετίστρια που μελετάει τις διαταραχές των τριχών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Για παράδειγμα, αν ένα έντομο πλησιάσει τα μάτια μας, οι βλεφαρίδες το ανιχνεύουν και προκαλούν ένα ανακλαστικό βλεφάρισμα.

Οι τρίχες του σώματος συνδέονται μέσω νευρικών ινών με τα κέντρα του συναισθήματος στον εγκέφαλο, γι’ αυτό ένα απαλό χάδι στο σώμα ή τα μαλλιά μπορεί να προκαλέσει ευχαρίστηση. Αντιθέτως, η αποτρίχωση ή το βγάλσιμο των φρυδιών είναι επώδυνα, καθώς αφαιρούν την τρίχα από τον θύλακο, ενώ το ξύρισμα γίνεται ελάχιστα αισθητό, αφού κόβει την τρίχα πάνω από την επιφάνεια του δέρματος. Ίσως κάπως απρόσμενα, τα τριχοθυλάκια περιέχουν επίσης υποδοχείς οσμής και πικρής γεύσης, οι οποίοι φαίνεται να επηρεάζουν την ανάπτυξη των τριχών, αναφέρει ο Πάους. Τα πρώτα ευρήματα δείχνουν ότι ορισμένα αρώματα μπορούν να διεγείρουν την ανάπτυξη των τριχών, ενώ άλλα ενδέχεται να την αναστέλλουν, αν και απαιτείται περισσότερη έρευνα για να επιβεβαιωθούν αυτά τα αποτελέσματα.

Τα τριχοθυλάκια μετρούν επίσης τον χρόνο. Διαθέτουν ένα εσωτερικό ρολόι, παρόμοιο με εκείνο που βρίσκεται στον εγκέφαλο, το οποίο ρυθμίζει τον κύκλο ανάπτυξης, ανάπαυσης και πτώσης των τριχών, εξηγεί ο δρ Λουίς Γκάρζα, δερματολόγος στην Ιατρική Σχολή Τζον Χόπκινς. Γι’ αυτό οι τρίχες τείνουν να μεγαλώνουν ταχύτερα το πρωί παρά το βράδυ και συνεπώς δεν έχει μεγάλη σημασία αν ξυρίζεστε το βράδυ ή την επόμενη μέρα. Στο μέλλον, οι ειδικοί εκτιμούν ότι μερικές τρίχες μπορεί να αρκούν για την παρακολούθηση ορισμένων διαταραχών του ύπνου, καθώς τα "γονίδια του ρολογιού" μέσα στους θυλάκους φαίνεται να συγχρονίζονται με το 24ωρο βιολογικό ρολόι του σώματός μας. Οι τρίχες είναι ο δεύτερος ταχύτερα αναπτυσσόμενος ιστός του ανθρωπίνου σώματος, μετά τον μυελό των οστών. Μπορούν να λειτουργήσουν σαν ανεπίσημο αρχείο της υγείας μας, εξηγεί η δρ Αντονέλα Τόστι, δερματολόγος στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι. Στην πράξη, κάθε εκατοστό τρίχας καταγράφει περίπου ένα μήνα βιολογικών δεδομένων, πράγμα που επιτρέπει στους γιατρούς να εξετάζουν τις τρίχες για ίχνη ναρκωτικών, δηλητηριάσεων, χρόνιου στρες ή ακόμη και συμμόρφωσης σε φαρμακευτική αγωγή.

"Τα τριχοθυλάκια είναι, βασικά, σαν μικρά νεφρά", λέει ο Πάους. "Απορροφούν τοξικές ουσίες και τις αποθηκεύουν στο νεκρό στέλεχος της τρίχας".

Για να διατηρηθεί, όμως, αυτός ο ρυθμός ανάπτυξης, απαιτείται μεγάλη ποσότητα ενέργειας. Έτσι, η αιφνίδια τριχόπτωση συχνά αποτελεί ένδειξη ασθένειας ή έντονου στρες, εξηγεί η Κριστιάνο. Διατροφικές ανεπάρκειες, δυσλειτουργία του θυρεοειδούς και υψηλός πυρετός μπορούν να προκαλέσουν ξαφνική τριχόπτωση, το ίδιο και η απότομη απώλεια βάρους, ο τοκετός ή οι μεγάλες χειρουργικές επεμβάσεις. "Όταν συμβαίνει αυτό, μπορεί να είναι πραγματικά ψυχοφθόρο για τους ασθενείς", προσθέτει, "αλλά οι τρίχες συνήθως ξαναμεγαλώνουν μέσα σε τρεις έως έξι μήνες".

Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι όταν το σώμα είναι άρρωστο ή εξαντλημένο, διακόπτει τις λιγότερο απαραίτητες λειτουργίες –όπως την ανάπτυξη και τη συντήρηση των τριχών– ώστε να ανακατευθύνει τα θρεπτικά συστατικά και την ενέργεια σε πιο κρίσιμα όργανα.

Παρ’ όλα αυτά, κάποια τριχόπτωση είναι φυσιολογική – χάνουμε περίπου 50 έως 100 τρίχες την ημέρα. Οι τρίχες συνήθως είναι σαν απαλό χνούδι στην παιδική ηλικία, γίνονται μακρύτερες, πιο σκούρες και πιο πυκνές καθώς μεγαλώνουμε και με τον χρόνο αποκτούν τραχύτερη υφή και πιο λευκή απόχρωση. "Τις θεωρούμε δεδομένες επειδή τις βλέπουμε κάθε μέρα", προσθέτει ο Πλίκους, "αλλά επιστημονικά οι τρίχες είναι κάτι εντυπωσιακό, ένα πραγματικό θαύμα της φύσης".