Τουλάχιστον 197 παιδιά σε όλη την Ευρώπη είναι παιδιά ενός Δανού δότη σπέρματος, ο οποίος χωρίς να το γνωρίζει ήταν φορέας μιας γενετικής μετάλλαξης που αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο καρκίνου. Σύμφωνα με δημοσιογραφική έρευνα από 14 οργανισμούς, επτά κλινικές στην Ελλάδα έλαβαν σπέρμα από τον συγκεκριμένο δότη.

Το Νοέμβριο του 2020, ένας Έλληνας γιατρός με ειδικότητα στον παιδικό καρκίνο εντόπισε τη μετάλλαξη TP53 σε τρία παιδιά της ίδιας οικογένειας. Τα παιδιά είχαν συλληφθεί μέσω εξωσωματικής γονιμοποίησης σε ελληνικές κλινικές χρησιμοποιώντας το σπέρμα του Δανού δότη. Ένα από αυτά τα παιδιά πάσχει από καρκίνο, ενώ το 2023 ο γιατρός συνάντησε ένα τέταρτο παιδί από τον ίδιο δότη, το οποίο επίσης φέρει τη μετάλλαξη.

Το BBC σε εκτενές άρθρο του αναφέρει ότι ορισμένα από τα παιδιά έχουν ήδη πεθάνει, και μόνο λίγα από αυτά που θα κληρονομήσουν τη μετάλλαξη θα αποφύγουν τον καρκίνο στη ζωή τους. Το σπέρμα δεν πωλήθηκε σε κλινικές του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά «πολύ λίγες» Βρετανίδες χρησιμοποίησαν το σπέρμα κατά τη διάρκεια εξωσωματικής στη Δανία, σύμφωνα με το βρετανικό μέσο.

Η European Sperm Bank εξέφρασε «την ειλικρινή συμπάθειά της» και παραδέχθηκε ότι το σπέρμα χρησιμοποιήθηκε υπερβολικά σε ορισμένες χώρες. Το BBC δημοσιεύει έναν χάρτη που δείχνει τις χώρες στις οποίες εστάλη το σπέρμα του εν λόγω δότη.

Η μετάλλαξη αφορά το γονίδιο TP53, το οποίο προλαμβάνει τον καρκίνο. Ο ίδιος ο δότης είναι υγιής, αλλά έως και 20% του σπέρματός του φέρει τη μετάλλαξη, η οποία σε κάθε παιδί που γεννιέται με αυτό το σπέρμα βρίσκεται σε όλα τα κύτταρα. Το σύνδρομο Li-Fraumeni που προκαλείται φέρει έως και 90% κίνδυνο καρκίνου, ιδιαίτερα στην παιδική ηλικία, και καρκίνο μαστού αργότερα.

«Είναι μια φρικτή διάγνωση» δήλωσε η καθηγήτρια Clare Turnbull, γενετίστρια καρκίνου, τονίζοντας ότι «υπάρχει διαρκής φόρτος να ζεις με αυτόν τον κίνδυνο, είναι καταστροφικό». Οι φορείς της μετάλλαξης χρειάζεται να υποβάλλονται σε ετήσιες μαγνητικές τομογραφίες και υπέρηχους, ενώ οι γυναίκες συχνά επιλέγουν να αφαιρέσουν προληπτικά τους μαστούς τους για να μειώσουν τον κίνδυνο.

Μέχρι σήμερα, 67 κλινικές σε 14 χώρες χρησιμοποίησαν το σπέρμα του συγκεκριμένου δότη. Ο καθηγητής Allan Pacey δήλωσε ότι «δεν μπορείς να εξετάσεις τα πάντα», προσθέτοντας πως «αν σφίξουμε τα κριτήρια, δεν θα έχουμε δότες - εκεί βρίσκεται η ισορροπία».

Σε γονείς που ανησυχούν, συνιστάται να επικοινωνήσουν με τις κλινικές και τις αρμόδιες αρχές. Η Sarah Norcross, του Progress Educational Trust, τόνισε την ανάγκη να «μειωθεί ο αριθμός παιδιών που γεννιούνται από το σπέρμα ίδιου δότη», καθώς «δεν κατανοούμε πλήρως τις κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις για τα παιδιά που ανακαλύπτουν εκατοντάδες ετεροθαλή αδέλφια».

Η υπόθεση επαναφέρει στο προσκήνιο την ανάγκη για αυστηρότερα όρια στη χρήση δωρεάς σπέρματος. Οι ειδικοί υπογραμμίζουν ότι η χρήση αδειοδοτημένων κλινικών μειώνει τον κίνδυνο γενετικών ασθενειών.