Παρά τον πόλεμο στην Ουκρανία, ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων στη Ρωσία σημείωσε ιστορικό ρεκόρ, σχολιάζει το BBC. Ωστόσο, η πολιτική επιρροή των ολιγαρχών, των πλούσιων και ισχυρών της Ρωσίας, έχει σχεδόν εξαφανιστεί κατά τη διάρκεια της 25χρονης θητείας του Βλαντίμιρ Πούτιν.

Οι δυτικές κυρώσεις απέτυχαν να μετατρέψουν τους υπερπλούσιους σε αντιπάλους του Πούτιν. Αντίθετα, η πολιτική του «καρότου και μαστιγίου» τους μεταμόρφωσε σε σιωπηλούς υποστηρικτές.

Ο Ολέγκ Τίνκοφ, πρώην δισεκατομμυριούχος τραπεζίτης, βίωσε προσωπικά τη δύναμη των «μαστιγίων». Μετά από μια ανάρτηση στο Instagram όπου χαρακτήρισε τον πόλεμο «τρελό», το Κρεμλίνο επικοινώνησε με στελέχη της Tinkoff Bank, της δεύτερης μεγαλύτερης τράπεζας της Ρωσίας τότε. Η απαίτηση ήταν σαφής: η τράπεζα θα εθνικοποιούνταν εάν δεν διακόπτονταν όλες οι σχέσεις με τον ιδρυτή της.

«Δεν μπορούσα να συζητήσω την τιμή», δήλωσε ο Τίνκοφ στη New York Times. «Ήταν σαν να ήμουν όμηρος – παίρνεις ό,τι σου προσφέρουν. Δεν μπορούσα να διαπραγματευτώ». Μέσα σε μία εβδομάδα, μια εταιρεία συνδεδεμένη με τον Βλαντίμιρ Ποτάνιν, τον πέμπτο πλουσιότερο επιχειρηματία της Ρωσίας, ανακοίνωσε την αγορά της τράπεζας. Σύμφωνα με τον Τίνκοφ, η πώληση έγινε για μόλις το 3% της πραγματικής της αξίας. Ο ίδιος έχασε σχεδόν 9 δισ. δολάρια και εγκατέλειψε τη Ρωσία.

Πριν από την άνοδο του Πούτιν στην εξουσία, η κατάσταση ήταν πολύ διαφορετική. Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, κάποιοι Ρώσοι απέκτησαν τεράστιες περιουσίες ιδιοποιούμενοι κρατικές επιχειρήσεις και εκμεταλλευόμενοι τις ευκαιρίες του καπιταλισμού. Αυτός ο πλούτος τους έδωσε επιρροή και εξουσία σε μια περίοδο πολιτικής αναταραχής, και έγιναν γνωστοί ως ολιγάρχες.

Ο Μπόρις Μπερεζόφσκι, ο πιο ισχυρός ολιγάρχης της Ρωσίας, ισχυρίστηκε ότι ενορχήστρωσε την άνοδο του Πούτιν στην προεδρία το 2000. Αργότερα, ζήτησε συγγνώμη για αυτό: «Δεν είδα σε αυτόν τον άνθρωπο τον μελλοντικό άπληστο τύραννο και σφετεριστή, τον άνθρωπο που θα καταπατούσε την ελευθερία και θα σταματούσε την ανάπτυξη της Ρωσίας», είχε δηλώσει το 2012.

Παρόλο που ο Μπερεζόφσκι μπορεί να υπερέβαλλε τον ρόλο του, οι ολιγάρχες είχαν τη δύναμη να κινούν τα νήματα στα ανώτατα κλιμάκια της εξουσίας. Όμως, η εποχή αυτή έληξε. Λίγο περισσότερο από ένα χρόνο μετά την απολογία του, ο Μπερεζόφσκι βρέθηκε νεκρός υπό μυστηριώδεις συνθήκες στην εξορία του στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Όταν ο Πούτιν συγκέντρωσε τους πλουσιότερους της Ρωσίας στο Κρεμλίνο λίγες ώρες μετά την εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, ήξεραν ότι η περιουσία τους θα υποστεί τεράστιο πλήγμα, χωρίς να μπορούν να αντιταχθούν. «Ελπίζω ότι υπό αυτές τις νέες συνθήκες, θα συνεργαστούμε εξίσου καλά και με την ίδια αποτελεσματικότητα», τους είπε. Ένας δημοσιογράφος περιέγραψε τους δισεκατομμυριούχους ως «χλωμούς και στερημένους ύπνου».

Αρχικά, ο πόλεμος και οι κυρώσεις μείωσαν τον αριθμό των Ρώσων δισεκατομμυριούχων από 117 σε 83, σύμφωνα με το Forbes, και τους προκάλεσαν συνολικές απώλειες 263 δισ. δολαρίων. Ωστόσο, τα επόμενα χρόνια έδειξαν ότι η συμμετοχή στην πολεμική οικονομία του Πούτιν θα απέφερε τεράστια οφέλη.

Οι κρατικές δαπάνες για τον πόλεμο ώθησαν την οικονομική ανάπτυξη της Ρωσίας σε ποσοστό άνω του 4% ετησίως το 2023 και το 2024. Το 2024, περισσότεροι από τους μισούς δισεκατομμυριούχους της Ρωσίας είτε διαδραμάτισαν κάποιο ρόλο στον εφοδιασμό του στρατού είτε επωφελήθηκαν από την εισβολή, σύμφωνα με τον Giacomo Tognini του Forbes. «Όλο αυτό χωρίς να υπολογίζουμε όσους δεν εμπλέκονται άμεσα, αλλά χρειάζονται κάποια σχέση με το Κρεμλίνο. Και νομίζω ότι είναι δίκαιο να πούμε ότι όποιος διευθύνει μια επιχείρηση στη Ρωσία πρέπει να έχει κάποια σχέση με την κυβέρνηση», δήλωσε στο BBC.

Φέτος, ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων στη Ρωσία που περιλαμβάνονται στη λίστα του Forbes έφτασε το υψηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί ποτέ, με 140 άτομα. Η συνολική αξία τους (580 δισ. δολάρια) ήταν μόλις 3 δισ. δολάρια χαμηλότερη από το υψηλότερο επίπεδο που είχε καταγραφεί το έτος πριν από την εισβολή.

Ο Πούτιν επιτρέπει στους πιστούς να αποκομίζουν κέρδη, αλλά τιμωρεί συστηματικά όσους αρνούνται να συμμορφωθούν. Οι Ρώσοι θυμούνται καλά την περίπτωση του Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, του πετρελαϊκού μεγιστάνα που φυλακίστηκε για 10 χρόνια μετά την ίδρυση μιας οργάνωσης υπέρ της δημοκρατίας το 2001.

Σχεδόν όλοι οι πλούσιοι της Ρωσίας έχουν παραμείνει σιωπηλοί μετά την εισβολή στην Ουκρανία, και οι λίγοι που έχουν εκφράσει δημόσια την αντίθεσή τους έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη χώρα τους και μεγάλο μέρος της περιουσίας τους.

Οι πλουσιότεροι της Ρωσίας είναι καθοριστικοί για την πολεμική προσπάθεια του Πούτιν και πολλοί από αυτούς έχουν στοχοποιηθεί από τις δυτικές κυρώσεις. Ωστόσο, όπως δήλωσε ο Αλεξάντερ Κολιάντρ του Κέντρου Ανάλυσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής (CEPA), η Δύση απέτυχε να τους φτωχύνει και να τους στρέψει εναντίον του Κρεμλίνου. «Δεν υπήρχε απολύτως κανένα σχέδιο, καμία ιδέα, κανένας σαφής τρόπος για κανέναν από αυτούς να εγκαταλείψει το πλοίο. Επιβλήθηκαν κυρώσεις στα περιουσιακά στοιχεία τους, οι λογαριασμοί τους πάγωσαν, τα ακίνητά τους κατασχέθηκαν. Όλα αυτά βοήθησαν ουσιαστικά τον Πούτιν να κινητοποιήσει τους δισεκατομμυριούχους, τα περιουσιακά τους στοιχεία και τα χρήματά τους, και να τα χρησιμοποιήσει για να στηρίξει την ρωσική πολεμική οικονομία».

Η έξοδος ξένων εταιρειών μετά την εισβολή στην Ουκρανία άφησε ένα κενό που γρήγορα καλύφθηκε από επιχειρηματίες φιλικούς προς το Κρεμλίνο, οι οποίοι αγόρασαν κερδοφόρα περιουσιακά στοιχεία σε χαμηλές τιμές. Αυτό δημιούργησε μια νέα «στρατιά ενεργών υποστηρικτών», σύμφωνα με την Αλεξάνδρα Προκοπένκο του Carnegie Russia Eurasia Center, των οποίων η μελλοντική ευημερία εξαρτάται από τη συνεχιζόμενη αντιπαράθεση μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης. Μόνο το 2024, 11 νέοι δισεκατομμυριούχοι εμφανίστηκαν στη Ρωσία με αυτόν τον τρόπο, σύμφωνα με τον Giacomo Tognini.

Ο ηγέτης της Ρωσίας διατηρεί σταθερό έλεγχο στους βασικούς παράγοντες της χώρας, παρά τον πόλεμο και τις δυτικές κυρώσεις και, από ορισμένες απόψεις, εξαιτίας αυτών.