Η μετάβαση από το παραδοσιακό πορτοφόλι στην ψηφιακή εποχή δεν είναι απλώς μια τεχνολογική εξέλιξη. Για δεκαετίες, το φυσικό χρήμα συμβόλιζε τον έλεγχο και την ανωνυμία, αλλά η τελευταία δεκαετία επιτάχυνε τις αλλαγές. Αυτό που ξεκίνησε ως ανάγκη στην πανδημία μετατράπηκε σε καθημερινή ευκολία, καταρρίπτοντας γενεές στερεοτύπων.

Σήμερα, η χρήση καρτών είναι εμφανής παντού, από τις λαϊκές αγορές μέχρι τα καφενεία, με το POS να γίνεται ο νέος κανόνας. Το φυσικό χρήμα υποχωρεί σταδιακά, σηματοδοτώντας το τέλος μιας εποχής.

Στην Ελλάδα, μεταξύ 2015 και 2024, σημειώθηκε η δεύτερη ταχύτερη εξάπλωση της χρήσης καρτών πληρωμών στην ΕΕ. Το μερίδιο χρήσης μετρητών μειώθηκε, αλλά η χρήση ηλεκτρονικών πληρωμών διαφέρει ανά κατηγορία συναλλαγών.

Η νέα ανάλυση του ΙΟΒΕ επιβεβαιώνει τη συνεχιζόμενη επίδραση της χρήσης καρτών, η οποία παραμένει έντονη μετά την πανδημία. Η χρήση συναλλαγών με κάρτες, σε σχέση με την ιδιωτική κατανάλωση, αγγίζει πλέον τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Ωστόσο, η Ελλάδα παραμένει στην 19η θέση μεταξύ των 27 μελών της ΕΕ, καθώς η χρήση καρτών είναι αναλογικά χαμηλή σε ορισμένες κατηγορίες συναλλαγών.

Σύμφωνα με τη μελέτη «Ηλεκτρονικές πληρωμές στην Ελλάδα: μια δεκαετία ταχείας εξάπλωσης», οι ηλεκτρονικές πληρωμές συνέχισαν να αναπτύσσονται στην Ελλάδα μετά την πανδημία, με θετική επίδραση στα δημοσιονομικά έσοδα.

Η χρήση καρτών αυξήθηκε μετά το 2014, λόγω των κεφαλαιακών περιορισμών, των μέτρων προώθησης των ηλεκτρονικών πληρωμών (νόμοι 4446/2016, 4646/2019, 4876/2021), της κρίσης πανδημίας και της σύνδεσης των POS με την ΑΑΔΕ το 2024.

Η επέκταση των πληρωμών με κάρτα ήταν πιο έντονη στις υπηρεσίες, μειώνοντας το χάσμα με τον τομέα των αγαθών. Το μερίδιο των διαδικτυακών συναλλαγών αυξήθηκε από λιγότερο από 1:5 σε περίπου 1:3 κατά την πανδημία και 1:2 μετά την πανδημία.

Οι καταναλωτές χρησιμοποιούν πλαστικό χρήμα με φυσική παρουσία για συναλλαγές μικρότερης αξίας, αλλά υψηλότερης αξίας διαδικτυακά. Το 2022, η αξία των εγχώριων πληρωμών μέσω ελληνικών καρτών ξεπέρασε τις αναλήψεις μετρητών.

Αν και οι ψηφιακές πληρωμές με φυσική παρουσία είναι πιο συχνές για αγορές αγαθών, η πρόσφατη επέκταση των πληρωμών με κάρτες ήταν ισχυρότερη στις υπηρεσίες.

Πλέον, πάνω από το 40% της χρήσης ψηφιακών πληρωμών αφορά υπηρεσίες, σε σύγκριση με λιγότερο από 20% το 2015, ενώ το μερίδιο υπηρεσιών στη συνολική καταναλωτική δαπάνη των νοικοκυριών αγγίζει το 45%. Οι υπηρεσίες κυριαρχούν στις διαδικτυακές συναλλαγές.

Στην ΕΕ, η μεγαλύτερη χρήση καρτών πληρωμής συνδέεται με μικρότερη απώλεια εσόδων ΦΠΑ. Η θετική επίδραση της επέκτασης των πληρωμών με κάρτες στα έσοδα από ΦΠΑ για το 2024 εκτιμάται σε τουλάχιστον 400 εκατ. ευρώ.

Οι πληρωμές με κάρτες αυξήθηκαν με διαφορετικό ρυθμό ανά τομέα και είδος συναλλαγής, μετά την πανδημία και την εφαρμογή μέτρων σε στοχευμένες συναλλαγές (νόμος 4876/2021). Συναλλαγές για υπηρεσίες όπως εστιατόρια, μπαρ, παραγγελίες μέσω ταχυδρομείου και υπηρεσίες στοιχημάτων αύξησαν σημαντικά το μερίδιο των δαπανών με κάρτα την τελευταία διετία.

Ωστόσο, περίπου το 40% της αξίας των πληρωμών με κάρτα συνεχίζει να πραγματοποιείται σε σούπερ μάρκετ, βενζινάδικα και λογαριασμούς κοινής ωφέλειας.

Παρά την πρόοδο, η Ελλάδα είχε το 2023 το 14ο μεγαλύτερο «κενό» στα έσοδα από ΦΠΑ στην ΕΕ, με τη μεγαλύτερη χρήση ψηφιακών πληρωμών να συνδέεται με χαμηλότερο «κενό» ΦΠΑ σε ολόκληρη την ΕΕ.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, οι πληρωμές με μετρητά δεν έχουν εξαλειφθεί, αλλά αφορούν κυρίως πληρωμές μικρής αξίας και συναλλαγές μεταξύ ατόμων. Το 2024, οι κάρτες είναι το κυρίαρχο μέσο πληρωμής (με μερίδιο 45%), ακολουθούμενο από τα μετρητά (39%) και τις εφαρμογές κινητών τηλεφώνων (7%).

Οι προτιμήσεις πληρωμής των καταναλωτών παραμένουν σταθερές. Το 2024, όπως και το 2022, το 55% των καταναλωτών προτιμούν να πληρώνουν με κάρτες και άλλα μέσα χωρίς μετρητά στα καταστήματα, το 22% προτιμά να πληρώνει με μετρητά και το 23% δεν έχει σαφή προτίμηση. Κατά μέσο όρο, οι καταναλωτές θεωρούν τις κάρτες ταχύτερες και ευκολότερες, ενώ το φυσικό χρήμα πιο χρήσιμο για τη διαχείριση των εξόδων τους και την προστασία της ιδιωτικής τους ζωής.