Ενώ η Γάζα προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές της, διάφορα σχέδια για την ανοικοδόμησή της μετά τον πόλεμο αρχίζουν να διαμορφώνονται. Από το φιλόδοξο παλαιστινιακό «Σχέδιο Φοίνικας» μέχρι την εντυπωσιακή «Ριβιέρα της Γάζας» του Ντόναλντ Τραμπ, οι προτάσεις είναι πολλές.

Ωστόσο, οι πολιτικές διαμάχες, η εύθραυστη εκεχειρία και ο έλεγχος του Ισραήλ στις περισσότερες περιοχές καθιστούν την ανασυγκρότηση περισσότερο θεωρητική ιδέα παρά ρεαλιστική προοπτική. Παρά την εύθραυστη εκεχειρία, οι κάτοικοι της Γάζας κάνουν τα πρώτα τους βήματα προς την αποκατάσταση. Μπουλντόζες καθαρίζουν τους δρόμους, μεταφέροντας τα συντρίμμια του πολέμου σε φορτηγά. Σωροί από μπάζα υψώνονται, απομεινάρια των άλλοτε ζωντανών γειτονιών.

Η έκταση της καταστροφής είναι τεράστια. Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι οι ζημιές ανέρχονται στα 70 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ περίπου 300.000 σπίτια έχουν υποστεί ζημιές ή έχουν καταστραφεί, σύμφωνα με το δορυφορικό κέντρο Unosat. Η Λωρίδα της Γάζας είναι γεμάτη με 60 εκατομμύρια τόνους μπάζα, ανάμεικτα με ανενεργές βόμβες και πτώματα. Συνολικά, πάνω από 68.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί στη Γάζα τα τελευταία δύο χρόνια, σύμφωνα με το υπουργείο Υγείας της περιοχής, που ελέγχεται από τη Χαμάς. Τα στοιχεία του γίνονται αποδεκτά από τα Ηνωμένα Έθνη και άλλους διεθνείς οργανισμούς.

Μέσα σε αυτή την ανείπωτη καταστροφή, το ερώτημα είναι από πού να ξεκινήσει κανείς. Στο τραπέζι για την ανοικοδόμηση της μεταπολεμικής Γάζας έχουν πέσει μεγαλεπήβολα σχέδια από εκείνους που έχουν χρήματα και εξουσία σε μακρινές πρωτεύουσες, όπως και ο Ντόναλντ Τραμπ.

Ωστόσο, οι κάτοικοι της Γάζας, μιλώντας στο BBC, εκφράζουν επιφυλακτικότητα απέναντι σε προτάσεις που σχεδιάζονται από το εξωτερικό. Έχουν το δικό τους όραμα για το μέλλον του τόπου τους, και το ερώτημα είναι ποιος θα καθορίσει τελικά το μέλλον της Γάζας.

Ο Γιαχιά αλ-Σαράζ, δήμαρχος της Γάζας διορισμένος από τη Χαμάς, επιθεωρεί τα ερείπια της πόλης, ενώ ορισμένα καταστήματα και εστιατόρια αρχίζουν δειλά να ανοίγουν ξανά. «Οι άνθρωποι θέλουν να ζήσουν και το αξίζουν», λέει.

Ο ίδιος τονίζει ότι η Χαμάς έχει το δικό της σχέδιο ανοικοδόμησης, το οποίο ονομάζει «Φοίνικα της Γάζας». Πρόκειται για το πρώτο παλαιστινιακό σχέδιο ανοικοδόμησης που εμφανίστηκε εν μέσω του πολέμου. Στο ψηφιακό βίντεο που το συνοδεύει, οι κατεστραμμένες γειτονιές μεταμορφώνονται σε σύγχρονες συνοικίες.

«Θέλαμε να καλύψουμε το κενό», λέει η Γιάρα Σάλεμ, πρώην ανώτατο στέλεχος της Παγκόσμιας Τράπεζας. «Δεν μπορείς να έχεις σχέδια ανοικοδόμησης που επιβάλλονται απ’ έξω, όταν εσύ ο ίδιος δεν έχεις όραμα για τη δική σου χώρα», σημειώνει.

Το σχέδιο Φοίνικας δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο, έπειτα από 13 μήνες δουλειάς μιας μεγάλης συμμαχίας περίπου 700 Παλαιστινίων ειδικών στην ανοικοδόμηση, πολλοί από τους οποίους εργάζονται στο εξωτερικό. Το σχέδιο αξιοποίησε την εμπειρία αρχιτεκτόνων και μηχανικών από τη Λωρίδα της Γάζας, ενώ συμμετείχαν και φοιτητές του Πανεπιστημίου Birzeit στη Δυτική Όχθη. Η Χαμάς, που ελέγχει πολιτικά τους δήμους της περιοχής, δεν συμμετείχε.

Σήμερα, οι δημιουργοί του σχεδίου αναγνωρίζουν ότι η τύχη του δεν εξαρτάται πλέον από τους ίδιους, καθώς ανταγωνιστικά συμφέροντα στη Μέση Ανατολή και πέρα από αυτήν προσπαθούν να επιβάλουν τη δική τους εκδοχή για το μέλλον της Γάζας.

Το όραμα του Φοίνικα έρχεται σε αντίθεση με τη λαμπερή «Ριβιέρα της Γάζας», μια αμφιλεγόμενη πρόταση που παρουσίασε τον Φεβρουάριο ο Ντόναλντ Τραμπ, κατά τη διάρκεια συνάντησής του με τον Μπενιαμίν Νετανιάχου.

«Η παραλιακή ζώνη της Γάζας θα μπορούσε να έχει τεράστια αξία», είχε δηλώσει ο Τζάρεντ Κούσνερ, γαμπρός του Τραμπ, μιλώντας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ πέρυσι, «αν οι άνθρωποι εστίαζαν στη δημιουργία μέσων διαβίωσης».

Το ειρηνευτικό σχέδιο των 20 σημείων του Ντόναλντ Τραμπ για τη Γάζα περιλαμβάνει αναφορές σε ένα «οικονομικό σχέδιο ανάπτυξης του Τραμπ» για την ανοικοδόμηση και «αναζωογόνηση» της περιοχής, καθώς και τη δημιουργία ενός διεθνούς «Συμβουλίου Ειρήνης» για την εποπτεία της διακυβέρνησης, με εικασίες για επικεφαλής τον Τόνι Μπλερ.

Η «Ριβιέρα της Γάζας» δεν είναι η μόνη φουτουριστική εκδοχή για τη μεταπολεμική Γάζα. Ένα έγγραφο που διέρρευσε και δημοσίευσε η Washington Post τον Αύγουστο παρουσίαζε ένα παρόμοιο σχέδιο: Μια Γάζα υψηλής τεχνολογίας, υπό αμερικανική επιτροπεία για δέκα χρόνια. Το σχέδιο, με την ονομασία Gaza Reconstitution, Economic Acceleration and Transformation Trust (GREAT), αποδίδεται σε Ισραηλινούς και Αμερικανούς συμβούλους, με συμμετοχή συνεργατών του Ινστιτούτου Global Change του Τόνι Μπλερ. Σύμφωνα με το έγγραφο, προβλέπεται η δημιουργία σειράς “έξυπνων, σχεδιασμένων πόλεων με τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης”, με την παρατήρηση ότι ο ανεπαρκής πολεοδομικός σχεδιασμός βρίσκεται «στη ρίζα της συνεχιζόμενης εξέγερσης στη Γάζα».

Το σχέδιο περιλάμβανε επίσης την αμφιλεγόμενη ιδέα της «εθελοντικής μετεγκατάστασης», βάσει της οποίας το ένα τέταρτο του πληθυσμού της Γάζας θα αποχωρούσε από τη Λωρίδα με αντάλλαγμα αποζημίωση και επιδοτούμενο ενοίκιο στο εξωτερικό.

Όλα αυτά έρχονται σε αντίθεση με το Σχέδιο Φοίνικας, το οποίο στοχεύει στην προστασία της υπάρχουσας υποδομής και στην αποκατάσταση του κοινωνικού και γεωγραφικού ιστού της περιοχής.

«Αυτά τα σχέδια δημιουργούν ένα επικίνδυνο άνοιγμα για τον καταστροφικό καπιταλισμό», προειδοποιεί ο Ράτζα Χαλίντι, γενικός διευθυντής του Ινστιτούτου Οικονομικής Πολιτικής της Παλαιστίνης. «Το παλαιστινιακό κράτος πρέπει να έχει τη δυνατότητα να σχεδιάσει  ποια Γάζα θέλουμε να χτίσουμε, πότε και με ποιο κόστος. Αυτό πρέπει να είναι ένα παλαιστινιακό όραμα και ο φόβος μου είναι ότι θα παραγκωνιστούμε».

Η Σέλι Κάλμπερτσον, ανώτερη ερευνήτρια του think tank RAND, θεωρεί ότι η περιοχή δεν είναι μια λευκή σελίδα που μπορεί απλώς να μετατραπεί σε μια νέα εκδοχή του Ντουμπάι. «Υπάρχει μια βαθιά πολιτιστική κληρονομιά, πόλεις που υπάρχουν εδώ και χιλιετίες», εξηγεί. «Δεν είναι σωστό να τα σβήνεις όλα και να ξεκινάς από την αρχή. Πρέπει να χτίζεις πάνω σε ό,τι υπάρχει». Το Σχέδιο Φοίνικας και τα δυτικά δεν είναι τα μόνα που κυκλοφορούν.

Ένα ακόμη σχέδιο, που συνέταξε η Αίγυπτος και υιοθετήθηκε από τον Αραβικό Σύνδεσμο, προβλέπει πενταετές πρόγραμμα ανοικοδόμησης. Όπως και το Σχέδιο Φοίνικας, δίνει έμφαση στη συμμετοχή των κατοίκων της Γάζας σε κάθε στάδιο, ώστε να καλλιεργηθεί το αίσθημα ιδιοκτησίας και να ανταποκρίνονται οι παρεμβάσεις στις πραγματικές ανάγκες της τοπικής κοινωνίας.

Την ίδια ώρα, η Παλαιστινιακή Αρχή (ΠΑ), υπό τον Μαχμούντ Αμπάς, επεξεργάζεται τις δικές της προτάσεις για τη Γάζα, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδίου επανένωσης της περιοχής με τη Δυτική Όχθη. Στο γραφείο του στη Ραμάλα, ο υπουργός Σχεδιασμού της ΠΑ, Εστέφαν Σαλάμεχ, είπε ότι όποιο σχέδιο κι αν επικρατήσει, η Γάζα του μέλλοντος θα είναι αναπόφευκτα διαφορετική, αλλά ορισμένα πράγματα πρέπει να μείνουν ίδια.

«Μην ξεχνάτε ότι το 70% του πληθυσμού της Γάζας αποτελείται από Παλαιστίνιους πρόσφυγες», λέει ο Εστέφαν Σαλάμεχ. «Και πρέπει να διατηρήσουμε αυτή την προσφυγική ταυτότητα. Πρέπει να διαφυλάξουμε την ψυχή και το πνεύμα της Γάζας».

Για τον Σαλάμεχ, αυτό σημαίνει αναδημιουργία των προσφυγικών καταυλισμών της Γάζας, όπου έχουν ζήσει εκατοντάδες χιλιάδες απόγονοι των Παλαιστινίων που έφυγαν ή εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους κατά τον πόλεμο του 1948–49. Με το πέρασμα των δεκαετιών, οι καταυλισμοί αυτοί εξελίχθηκαν από σκηνές και παράγκες της δεκαετίας του 1950 σε πυκνοκατοικημένες, ζωντανές κοινότητες, με τα υψηλότερα ποσοστά πληθυσμιακής πυκνότητας στον κόσμο.

Το σχέδιο της Παλαιστινιακής Αρχής δεν στοχεύει στην αναπαραγωγή παραγκουπόλεων, αλλά στη διατήρηση του δεσμού μεταξύ των ανθρώπων που τις κατοικούσαν και στη συνέχεια των δεμένων κοινοτήτων που αποτελούν τον ιστό της κοινωνικής ζωής στη Γάζα.

Η ανοικοδόμηση της Γάζας αναμένεται να είναι μια αργή και επίπονη διαδικασία, αυτό που η Σέλι Κάλμπερτσον αποκαλεί «σταδιακό αστικό μετασχηματισμό». «Το να ζουν οι άνθρωποι μέσα στις κατεστραμμένες αλλά κατοικήσιμες περιοχές, ενώ τις ξαναχτίζουν σταδιακά, θα είναι, πιστεύουμε, το κλειδί για τη διατήρηση των κοινοτήτων και την επιστροφή των κατοίκων στους τόπους τους», εξηγεί.

Ωστόσο, προσθέτει, υπάρχουν περιοχές που έχουν καταστραφεί τόσο ολοκληρωτικά και είναι τόσο επικίνδυνες, ώστε το μόνο ρεαλιστικό βήμα είναι να περιφραχθούν, να κατεδαφιστούν και να ξαναχτιστούν από την αρχή. «Αυτή δεν θα είναι μια πενταετής ανοικοδόμηση, πιθανότατα θα χρειαστούν δεκαετίες», προειδοποιεί.

Ο υπουργός Σχεδιασμού της Παλαιστινιακής Αρχής προβλέπει πιο σύντομο χρονοδιάγραμμα, αλλά τονίζει ότι τίποτα δεν μπορεί να ξεκινήσει πριν υπάρξουν πολιτικές και ασφαλιστικές ρυθμίσεις, ανοίξουν τα σύνορα ώστε να επιτραπεί η εισαγωγή οικοδομικών υλικών και εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση.

Ωστόσο, εκεί βρίσκεται και το μεγάλο εμπόδιο: για να δεσμευτούν οι διεθνείς δωρητές να διαθέσουν τα δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια που απαιτούνται για την ανοικοδόμηση της Γάζας, πρέπει πρώτα να υπάρξει συναίνεση για το ποιο θα είναι το τελικό σχέδιο αποκατάστασης. Η Αίγυπτος σκοπεύει να συγκαλέσει μια διάσκεψη για την ανοικοδόμηση, αλλά η ημερομηνία δεν έχει ακόμη οριστεί. Οι πιο πιθανοί χρηματοδότες -η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα- ζητούν εγγυήσεις ότι οι τεράστιες επενδύσεις τους δεν θα χαθούν σε έναν μελλοντικό πόλεμο στη Γάζα.

Όμως, με την ισραηλινή κυβέρνηση να αντιτίθεται σθεναρά στη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους,  κάτι που αποτελεί βασική απαίτηση της Σαουδικής Αραβίας, τα πολιτικά εμπόδια παραμένουν τεράστια.

Το Ισραήλ έχει δηλώσει στο παρελθόν ότι δεν αντιτίθεται στο να ξεκινήσουν επενδυτές και κατασκευαστές από διάφορες χώρες έργα ανοικοδόμησης σε περιοχές που ελέγχονται από τον ισραηλινό στρατό (IDF).