Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε έκθεση με τίτλο "Mind the gap", στην οποία εξετάζει τα μείζονα ζητήματα του ελληνικού φορολογικού συστήματος. Στο μικροσκόπιο μπαίνουν το «κενό» στην είσπραξη του Φ.Π.Α., οι δημοσιονομικές επιπτώσεις από τις φοροαπαλλαγές, η εξάρτηση από την έμμεση φορολογία, η αύξηση των ανείσπρακτων οφειλών, αλλά και η πρόοδος στην ψηφιοποίηση.

Σε επίπεδο Ε.Ε., η έκθεση εκτιμά πως χάνονται πάνω από 100 δισ. ευρώ ετησίως σε φορολογικά έσοδα λόγω φορολογικών «κενών». Πρόκειται για χρήματα που θα μπορούσαν να εισπραχθούν από τις κυβερνήσεις, αλλά δεν εισπράττονται.

Η Ε.Ε. τονίζει ότι δεν μπορεί να χάσει αυτά τα χρήματα, καθώς η οικονομία της έχει επενδυτικές ανάγκες για την ενίσχυση της άμυνας, την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, και την αύξηση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας. Επιπλέον, το φορολογικό σύστημα πρέπει να παρέχει κίνητρα για τις επιχειρήσεις ώστε να γίνουν πιο ανταγωνιστικές παρά τις γεωπολιτικές συνθήκες και τις εμπορικές εντάσεις.

Για την Ελλάδα, η έκθεση σημειώνει ότι το 2023 καταγράφηκαν 1.116 περιπτώσεις φοροαπαλλαγών με κόστος 18,82 δισ. ευρώ, περίπου το 31% των συνολικών φορολογικών εσόδων. Οι περισσότερες απαλλαγές αφορούν τον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων (249), φόρο νομικών προσώπων (233), τέλη χαρτοσήμου (76) και ΦΠΑ (75).

Ειδικά για τον Φ.Π.Α., η έκθεση διαπιστώνει ότι οι φοροαπαλλαγές στην Ελλάδα έχουν συχνά αντίστροφα προοδευτικό αποτέλεσμα. «Αυτό υποδηλώνει ότι τα αγαθά που καλύπτονται από μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ δεν είναι ως επί το πλείστον εκείνα που είναι πιο πιθανό να καταναλώνονται από νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος», αναφέρει χαρακτηριστικά η έκθεση.

Αν και αναγνωρίζει ότι οι απαλλαγές στον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων μειώνουν την ανισότητα, καθώς βοηθούν στην αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος, υπογραμμίζει ότι ο υψηλός αριθμός διατάξεων φορολογικών δαπανών, με σημαντικό δημοσιονομικό αντίκτυπο, αναδεικνύει τη σημασία της θέσπισης ενός μηχανισμού για την μόνιμη αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους.

Σχετικά με το κενό ΦΠΑ, η Ελλάδα παρουσιάζει βελτίωση στη μείωσή του, συγκλίνοντας προς τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Το 2023, το κενό ανήλθε σε 3 δισ. ευρώ ή 11% της θεωρητικής φορολογητέας ύλης, υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (9,5%), αλλά σημαντικά μειωμένο κατά 13 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2019, όταν είχε φτάσει το 24%.

Ωστόσο, η έκθεση επισημαίνει ότι η ανάπτυξη του τομέα υπηρεσιών και τουρισμού μπορεί να επιβραδύνει την περαιτέρω σύγκλιση, καθώς οι κίνδυνοι μη συμμόρφωσης είναι γενικά υψηλότεροι στον τομέα των υπηρεσιών. Επιπλέον, οι απώλειες από απάτη εκτιμώνται σε 310 εκατ. ευρώ το 2023.

Η Ελλάδα χάνει μεγάλο μέρος των δυνητικών εσόδων από ΦΠΑ, περισσότερο από σχεδόν κάθε άλλη χώρα στην ΕΕ, επειδή χρησιμοποιεί πολλούς μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ, έχει πολλές απαλλαγές και εφαρμόζει εθνικές πολιτικές που μειώνουν τον φόρο σε διάφορους τομείς.

Το «χάσμα πολιτικής ΦΠΑ» είναι πολύ υψηλό στην Ελλάδα, καθώς το 2023 ήταν το δεύτερο υψηλότερο στην ΕΕ, φτάνοντας το 57% των ιδανικών εσόδων που θα μπορούσε θεωρητικά να εισπράξει το κράτος (29 δισ. ευρώ) και είναι μεγαλύτερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (51%). Επίσης, οι απαλλαγές που συνδέονται με τον ΦΠΑ το 2023 κόστισαν 7 δισ. ευρώ.

Η παραοικονομία στην Ελλάδα εκτιμάται στο 21% του ΑΕΠ (2022), περίπου 3,7 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερα από τον μέσο όρο της Ε.Ε (17,6%). Παρά τη μείωση από το 24% του 2012, η πρόκληση παραμένει σημαντική, με τον τομέα των αυτοαπασχολούμενων να αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της παραοικονομίας.

Το ΔΝΤ έχει επίσης επισημάνει το πρόβλημα του μεγέθους της παραοικονομίας και τις επιπτώσεις του στο φορολογικό έλλειμμα, τονίζοντας την ανάγκη να συνεχιστούν οι προσπάθειες για την ενίσχυση της είσπραξης εσόδων μέσω της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής και της προώθησης της φορολογικής συμμόρφωσης.

Οι εκκρεμείς φορολογικές οφειλές αποτελούν σημείο ανησυχίας για την Ελλάδα. Με ποσοστό 159 % των συνολικών καθαρών εσόδων που εισπράχθηκαν, οι εκκρεμείς φορολογικές οφειλές παρέμειναν μεταξύ των υψηλότερων στην ΕΕ (30,7 % κατά μέσο όρο) το 2023. Παρατηρείται ότι το ποσοστό των εισπρακτέων οφειλών σε σύγκριση με το σύνολο των οφειλών παρέμεινε υψηλό κατά τα έτη 2018 έως 2023, αν και σημειώθηκε μικρή μείωση (από 81,6% σε 75,2%). Για να μειωθεί ο όγκος των φορολογικών οφειλών, θεσπίζονται νομοθετικές διατάξεις για την αποπληρωμή των οφειλών σε άτοκες δόσεις και τη μείωση του χρέους σε περίπτωση πλήρους αποπληρωμής.

Οι φορολογικές ληξιπρόθεσμες οφειλές μπορούν να μειωθούν με την εστίαση στην έγκαιρη πληρωμή. Η Ελλάδα έχει καταβάλει προσπάθειες μέσω της ψηφιοποίησης για την παροχή απρόσκοπτων διοικητικών διαδικασιών που διευκολύνουν την πληρωμή φόρων μέσω μιας ψηφιακής πύλης (MyAADE) για όλες τις υπηρεσίες που παρέχονται στους πολίτες και τις επιχειρήσεις.

Η Ελλάδα εξαρτάται περισσότερο από τη φορολογία της κατανάλωσης σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Οι φόροι κατανάλωσης ανέρχονται στο 38,9% του συνόλου των εσόδων, έναντι 26,9% συνολικά στην Ε.Ε.. Τα έσοδα από τον ΦΠΑ καλύπτουν το 22,5% του συνόλου των εσόδων (έναντι 18,3% στην Ε.Ε.) και το 8,8% του ΑΕΠ (έναντι 7,1% στην Ε.Ε.)

Οι φόροι στην εργασία καλύπτουν το 39,7% των εσόδων, κινούμενοι σε χαμηλότερα επίπεδα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (51,2%), ενώ οι φόροι κεφαλαίου ανέρχονται στο 21,4% των εσόδων, περίπου όσο και στην Ε.Ε. (21,9%)

Το φορολογικό και κοινωνικό σύστημα στην Ελλάδα μειώνει την εισοδηματική ανισότητα σε μικρότερο βαθμό από τον μέσο όρο της ΕΕ το 2023, παρά την προοδευτική φορολογία της εργασίας. Η επίδραση του φορολογικού και κοινωνικού συστήματος στη μείωση της συγκέντρωσης εισοδήματος στην Ελλάδα είναι από τις χαμηλότερες στην ΕΕ (4,5 ποσοστιαίες μονάδες το 2023, σε σύγκριση με τον μέσο όρο 7,7 ποσοστιαίες μονάδες στην ΕΕ).

Η Ελλάδα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά κινδύνου φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού στην ΕΕ των «27» (26,9%, ήτοι 5,9 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ). Η διαφορά στη φορολογική επιβάρυνση μεταξύ των ατόμων με υψηλό εισόδημα (167% του μέσου μισθού) και των ατόμων με χαμηλό εισόδημα (67% του μέσου μισθού) είναι κατά 9,6 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ (7,8%).

Η έκθεση χαρακτηρίζει την Ελλάδα ως πρωτοπόρο στη χρήση ψηφιακών λύσεων για την καταπολέμηση της φορολογικής απάτης. Παραδείγματα:

• myDATA: Υποχρεωτική ψηφιακή διαβίβαση παραστατικών για ελέγχους σε πραγματικό χρόνο.

• e-Αποδείξεις: Εφαρμογή για επαλήθευση αποδείξεων και καταγγελία παραβάσεων (με ανταμοιβή έως 3.000 ευρώ).

• AI μοντέλο: Γεωγραφικός εντοπισμός αδήλωτων πισινών.

• Web scraping: Εντοπισμός 20.000 αδήλωτων ακινήτων Airbnb το 2020.

• Αυτοματοποιημένοι έλεγχοι: Παρακολούθηση συναλλαγών βραχυχρόνιας μίσθωσης.

• Ψηφιακό Μητρώο Πελατών: Πιλοτικό πρόγραμμα για τον κλάδο αυτοκινήτων.

Στην ηλεκτρονική υποβολή δηλώσεων, η Ελλάδα υπερέχει σημαντικά του ευρωπαϊκού μέσου όρου, καθώς το 99% των δηλώσεων φόρου εισοδήματος νομικών προσώπων, το 98,5% των δηλώσεων φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων και το 100% των δηλώσεων ΦΠΑ υποβάλλονται ηλεκτρονικά. Στην Ε.Ε. τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 97,1%, 87,1% και 99,2%.