Η αγορά εργασίας στην Ευρώπη δείχνει σημάδια ανάκαμψης, με αύξηση των θέσεων εργασίας, ιστορικά χαμηλά επίπεδα ανεργίας και περισσότερους εργαζόμενους με τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ωστόσο, η ανάπτυξη της παραγωγικότητας επιβραδύνεται, μεγαλώνοντας τη διαφορά ανταγωνιστικότητας με τις ΗΠΑ και την Κίνα.

Εμπειρογνώμονες του Eurofound, του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας, εξετάζουν το «παράδοξο της παραγωγικότητας» στην Ευρώπη και προτείνουν τρόπους αντιμετώπισης.

Στην Ελλάδα, η παραγωγικότητα αυξάνεται ταχύτερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, αλλά η διαφορά παραμένει. Παρά τις περισσότερες ώρες εργασίας ανά εβδομάδα στην ΕΕ, η παραγωγικότητα ανά ώρα είναι μόλις το 60% του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Έρευνα του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦΙΜ) έδειξε ότι η παραγωγικότητα ανά ώρα στην Ελλάδα είναι 14% χαμηλότερη από το 2009, ενώ το πραγματικό εισόδημα είναι 15% χαμηλότερο. Η Ελλάδα αποτελεί εξαίρεση μεταξύ των χωρών της κρίσης (PIIGS), όπου η παραγωγικότητα έχει ανακάμψει ή ξεπεράσει τα επίπεδα του 2009.

Κοινές αιτίες για τη στασιμότητα παραγωγικότητας είναι η υποχώρηση της μεταποίησης και του πρωτογενούς τομέα έναντι των υπηρεσιών, οι χαμηλές επενδύσεις (ιδίως σε νέες τεχνολογίες, έρευνα και ανάπτυξη) και η δομή της οικονομικής δραστηριότητας με πολλές μικρομεσαίες επιχειρήσεις, σύμφωνα με το Eurofound. Αυτοί οι παράγοντες κρατούν την παραγωγικότητα της εργασίας σε χαμηλά επίπεδα.

Δεν υπάρχει απλή απάντηση για τη βελτίωση της παραγωγικότητας. Η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας μετριέται όχι μόνο με την παραγωγικότητα, αλλά και με την ποιότητα της εργασίας, την κοινωνική συνοχή και το επίπεδο διαβίωσης. Η Ευρώπη υπερέχει σε αυτούς τους τομείς και πρέπει να διατηρήσει και να αξιοποιήσει το προβάδισμά της.

Παρά την αδύναμη παραγωγικότητα, η Ευρώπη έχει αυξήσει εντυπωσιακά την απασχόληση. Έχουν δημιουργηθεί περίπου 30 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας σε μία γενιά και το εργατικό δυναμικό έχει αυξηθεί, παρά τη μείωση του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας από το 2009.

Η αύξηση της απασχόλησης συνδέεται με κοινωνικές αλλαγές, όπως η αυξημένη συμμετοχή των γυναικών και των μεγαλύτερων ηλικιών στην αγορά εργασίας, ενώ η ανεργία είναι σε χαμηλά επίπεδα σε πολλές χώρες.

Έρευνες του Eurofound δείχνουν ότι η πρόσφατη αύξηση απασχόλησης αφορά σε καλύτερα αμειβόμενες θέσεις, υποδεικνύοντας ότι οι νέες δουλειές είναι περισσότερες και ποιοτικότερες. Στην Ελλάδα, οι περισσότερες νέες θέσεις εργασίας είναι σε κλάδους χαμηλής παραγωγικότητας, υψηλής επισφάλειας και χαμηλών αμοιβών.

Η Ευρώπη έχει το πιο μορφωμένο εργατικό δυναμικό που είχε ποτέ, με το 30% να έχει μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών, σε σύγκριση με 15% στις αρχές του 21ου αιώνα. Ωστόσο, οι ρυθμοί αύξησης της παραγωγικότητας παραμένουν χαμηλοί, υποδεικνύοντας ότι η Ευρώπη ίσως να μην αξιοποιεί πλήρως τις επενδύσεις στην εκπαίδευση και στην ένταξη περισσότερων ατόμων στην εργασία.

Οι εξηγήσεις είναι πολλές και αλληλοσυμπληρώνονται. Ένα μέρος αφορά τις επενδύσεις, ειδικά σε έρευνα και ανάπτυξη, ψηφιακές υποδομές και τεχνολογίες που αυξάνουν την αποδοτικότητα. Ένα άλλο μέρος αφορά τη δομή της ευρωπαϊκής οικονομίας, όπου οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα στην απασχόληση. Παρότι αυτό έχει κοινωνικά και περιφερειακά πλεονεκτήματα, συχνά οι μεγάλες επιχειρήσεις επιτυγχάνουν γρηγορότερα άλματα παραγωγικότητας, επενδύοντας σε οικονομίες κλίμακας, έχοντας καλύτερη οργάνωση και διαχέοντας τις τεχνολογίες πιο αποτελεσματικά. Σημαντικός είναι και ο ρόλος της μετατόπισης προς τις υπηρεσίες, όπου σε πολλούς κλάδους είναι δύσκολο να αυτοματοποιηθούν εργασίες και να αυξηθεί η παραγωγή ανά ώρα με τους ρυθμούς που παρατηρήθηκαν στη μεταποίηση.

Η μεταποίηση στην Ευρώπη έχει μειωθεί ως μερίδιο της απασχόλησης, παρότι παράγει περισσότερα από παλιά με λιγότερους εργαζόμενους, λόγω της αύξησης της αποδοτικότητας. Οι κλάδοι που κάποτε στήριζαν την παραγωγικότητα απορροφούν σήμερα μικρότερο μέρος του εργατικού δυναμικού. Η τεχνητή νοημοσύνη παρουσιάζεται ως ένα νέο στοίχημα, με τεράστιες διεθνείς επενδύσεις, αλλά υπάρχει αβεβαιότητα για το πότε και αν θα μετατραπούν σε κέρδη παραγωγικότητας, ενώ η Ευρώπη φαίνεται να επενδύει λιγότερο από τις ΗΠΑ και την Κίνα.

Η συζήτηση επεκτείνεται πέρα από τα τεχνικά μεγέθη, θέτοντας το ερώτημα αν η ανταγωνιστικότητα ισοδυναμεί αποκλειστικά με παραγωγικότητα ή αν πρέπει να λαμβάνονται υπόψη η ποιότητα εργασίας, η κοινωνική συνοχή και η ποιότητα ζωής. Η Ευρώπη έχει επιλέξει ένα μοντέλο όπου οι άνθρωποι εργάζονται λιγότερες ώρες σε σχέση με άλλες οικονομίες, κάτι που αντανακλά κοινωνικές αξίες, αλλά επηρεάζει και τους δείκτες. Αντί για το φόβο της τεχνολογικής ανεργίας, τα δεδομένα δείχνουν ότι η τεχνολογία συχνά μετασχηματίζει την εργασία και δημιουργεί νέες ανάγκες. Επομένως, πρέπει να δοθεί έμφαση στην αναβάθμιση της οργάνωσης της εργασίας, στην αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου και στην εύρεση νέων κλάδων που μπορούν να αποτελέσουν τους νέους «κινητήρες» παραγωγικότητας στην Ευρώπη.