Η φετινή σύνοδος κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα, COP30, ξεκινά στο Μπελέμ της Βραζιλίας, με τα διακυβεύματα να είναι πιο οξυμένα από ποτέ. Η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια δραματική αλλαγή από την υπογραφή της ιστορικής συμφωνίας του Παρισιού πριν από μια δεκαετία, μια αλλαγή που δεν ήταν αυτή που επιθυμούσαν οι ηγέτες.

Η θερμοκρασία του πλανήτη συνεχίζει να ανεβαίνει με ρυθμούς ταχύτερους από την απομάκρυνση της κοινωνίας από την καύση ορυκτών καυσίμων. Παρότι έχει σημειωθεί πρόοδος – οι προβλέψεις για τη μελλοντική αύξηση της θερμοκρασίας έχουν μειωθεί κατά περισσότερο από ένα βαθμό Κελσίου από το 2015 – η ανεπάρκεια αυτής της προόδου θα κυριαρχήσει στις συζητήσεις των επόμενων δύο εβδομάδων.

Ο στόχος παραμένει απλός αλλά φιλόδοξος: συνεργασία για την ανάσχεση των χειρότερων επιπτώσεων της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, πολλοί ειδικοί θεωρούν ότι ο στόχος αυτός απομακρύνεται διαρκώς. Η κλιματική αλλαγή ήδη εντείνει τις καταστροφές που βιώνουν δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως, και η καθυστέρηση στη δράση θα επιδεινώσει μόνο την κατάσταση, όπως τονίζει δημοσίευμα του Euronews.

Η επιλογή του Μπελέμ, που βρίσκεται δίπλα στο μεγαλύτερο τροπικό δάσος του κόσμου, έχει επαινεθεί ως ιδανική για να αναδειχθεί ο καθοριστικός ρόλος των αυτόχθονων πληθυσμών και της διαχείρισης της γης στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Η κυβέρνηση του προέδρου Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, που ίδρυσε το πρώτο Υπουργείο Αυτόχθονων Πληθυσμών της Βραζιλίας, αναμένει τη συμμετοχή πάνω από 3.000 αυτόχθονων εκπροσώπων, τόσο ως μέλη της κοινωνίας των πολιτών όσο και ως διαπραγματευτές. Συγκριτικά, η περσινή σύνοδος στο Αζερμπαϊτζάν είχε μόλις 170 αυτόχθονες εκπροσώπους.

«Αυτή τη φορά, οι ηγέτες του κόσμου έρχονται στο Μπελέμ, στην καρδιά του Αμαζονίου, πιο κοντά στα σπίτια μας, στα ποτάμια μας, στα εδάφη μας», δήλωσε η Ολίβια Μπίσα, ηγέτης της φυλής Τσάπρα στο Περού. Αν και οι αυτόχθονες πληθυσμοί δεν μπορούν να εκπροσωπήσουν τις φυλές τους στις διαπραγματεύσεις, η Μπίσα και άλλοι θα έχουν ενισχυμένο ρόλο ως εκπρόσωποι των εθνών-κρατών τους. «Πρέπει να είμαστε μέσα στην αίθουσα, όχι έξω από αυτήν», πρόσθεσε.

Οι διαμαρτυρίες έριξαν επίσης φως στις αντιφάσεις της Βραζιλίας, η οποία προβάλλει τον εαυτό της ως υπέρμαχο του τροπικού δάσους του Αμαζονίου. Η πρόσφατη έγκριση από τον Λούλα ενός έργου γεώτρησης πετρελαίου στις εκβολές του Αμαζονίου προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και διαδηλώσεις.

Λίγες ημέρες πριν την επίσημη έναρξη της συνόδου, δεκάδες χώρες έχουν ήδη δεσμευτεί να υποστηρίξουν ένα φιλόδοξο νέο εγχείρημα του Λούλα για την προστασία των απειλούμενων δασών παγκοσμίως. Το ταμείο, γνωστό ως Tropical Forests Forever Facility, έχει συγκεντρώσει 5,5 δισεκατομμύρια δολάρια, με τη Νορβηγία και τη Γαλλία να ενώνουν δυνάμεις με τη Βραζιλία και την Ινδονησία. Η Γερμανία ανακοίνωσε επίσης «σημαντική» δέσμευση. Το σχέδιο στοχεύει τελικά στην αξιοποίηση επενδύσεων ύψους 125 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Χρηματοδοτούμενο από τοκοφόρο χρέος αντί για δωρεές, το ταμείο επιδιώκει να ανατρέψει την οικονομική λογική της αποδάσωσης, καθιστώντας πιο επικερδές για τις κυβερνήσεις να διατηρούν τα δάση τους παρά να τα καταστρέφουν. Περισσότερες από 70 χώρες με πυκνά δάση, από το Κονγκό έως την Κολομβία, θα είναι επιλέξιμες για πληρωμές, υπό την προϋπόθεση ότι θα διατηρούν την αποδάσωση κάτω από ένα καθορισμένο ποσοστό. Οι χώρες που δεν προστατεύουν τα δάση τους θα δουν τις πληρωμές τους να μειώνονται με τιμωρητικό συντελεστή για κάθε εκτάριο που καταστρέφεται, σύμφωνα με το Euronews.

Την ίδια στιγμή, οι ΗΠΑ δεν θα στείλουν υψηλόβαθμους αξιωματούχους στη σύνοδο COP30, ανακοίνωσε την Παρασκευή ο Λευκός Οίκος. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, έχει χαρακτηρίσει την κλιματική αλλαγή «φάρσα» και απέσυρε τη χώρα από τη συμφωνία του Παρισιού την ημέρα που ανέλαβε τα καθήκοντά του. «Ο πρόεδρος Τραμπ δεν θα θέσει σε κίνδυνο την οικονομική και εθνική ασφάλεια της χώρας μας για να επιδιώξει ασαφείς κλιματικούς στόχους που καταστρέφουν άλλες χώρες», δήλωσε ο Τέιλορ Ρότζερς, εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου. Υπάρχουν ανησυχίες ότι η απουσία των ΗΠΑ, οι οποίες στο παρελθόν διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην πειθώ της Κίνας και στην εξασφάλιση χρηματοδότησης για φτωχές χώρες, θα μπορούσε να σηματοδοτήσει μια ευρύτερη υποχώρηση της κλιματικής πολιτικής.

Δέκα χρόνια πριν, οι χώρες υπέγραψαν μια ιστορική συμφωνία για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Έκτοτε, η ετήσια θερμοκρασία του πλανήτη έχει αυξηθεί κατά περίπου 0,46 βαθμούς Κελσίου, μία από τις μεγαλύτερες αυξήσεις θερμοκρασίας σε δεκαετία που έχουν καταγραφεί, σύμφωνα με στοιχεία της ευρωπαϊκής κλιματικής υπηρεσίας Copernicus. Η Συμφωνία του Παρισιού είχε ως στόχο να περιορίσει την αύξηση της θερμοκρασίας σε 1,5 βαθμούς Κελσίου πάνω από τον ιστορικό μέσο όρο, αλλά πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν πλέον ότι είναι απίθανο να παραμείνουν οι χώρες κάτω από αυτό το όριο.

Ωστόσο, ο κόσμος έχει σημειώσει κάποια πρόοδο. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι πλέον φθηνότερες σε περισσότερα μέρη από τον ρυπογόνο άνθρακα, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Και αν οι χώρες τηρήσουν τις δηλώσεις τους, θα μπορούσαν να αποτρέψουν την αύξηση της θερμοκρασίας κατά λίγο περισσότερο από ένα βαθμό Κελσίου – κάθε δέκατο του βαθμού έχει σημασία για τις επιπτώσεις των καταστροφικών καιρικών συνθηκών, αναφέρει το Euronews.

Σε αντίθεση με τη Συμφωνία του Παρισιού, ή ακόμα και με την περσινή σύνοδο όπου οι διαπραγματευτές προσπαθούσαν να συμφωνήσουν για τις αποζημιώσεις των πλούσιων προς τις φτωχές χώρες για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, οι φετινές συνομιλίες δεν αναμένεται να οδηγήσουν σε κάποια νέα, φιλόδοξη συμφωνία. Αντίθετα, οι διοργανωτές και οι αναλυτές χαρακτηρίζουν τη φετινή διάσκεψη ως «COP με στόχο την υλοποίηση». Όπως δήλωσε η Κριστιάνα Φιγκέρες, πρώην επικεφαλής του ΟΗΕ για το κλίμα: «Όσοι πηγαίνουν στο Μπελέμ και ρωτούν «ποια συμφωνία θα προκύψει από τη διάσκεψη;» κάνουν λάθος ερώτηση».