Κατάγματα, λοιμώξεις, τερηδόνα, καρδιακές παθήσεις, καρκίνος και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο: αυτές οι παθήσεις συχνά διαγιγνώσκονται με απεικονιστικές εξετάσεις που χρησιμοποιούν ιονίζουσα ακτινοβολία, όπως ακτινογραφίες και αξονικές τομογραφίες. Παρότι γενικά θεωρούνται ασφαλείς, νεότερα στοιχεία υπογραμμίζουν μια ανησυχητική αύξηση στη χρήση τους, ιδίως των αξονικών.

Καθημερινά εκτιθέμεθα στην ακτινοβολία του περιβάλλοντος. Ετησίως, ο μέσος άνθρωπος εκτίθεται σε περίπου 3 millisievert (mSv) περιβαλλοντικής ακτινοβολίας. Οι ακτινογραφίες, οι αξονικές τομογραφίες και άλλες απεικονιστικές εξετάσεις προσθέτουν στην έκθεση. Για παράδειγμα, μια εξέταση οστικής πυκνότητας εκπέμπει 0,001 mSv, μια ακτινογραφία δοντιών 0,005 mSv, και μια ακτινογραφία θώρακος 0,1 mSv.

Η αξονική τομογραφία εκθέτει σε μεγαλύτερη ακτινοβολία, ειδικά με σκιαγραφική ουσία. Όπως αναφέρει ο δρ. Mark Hammer, ακτινολόγος στο Brigham and Women’s Hospital, συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ, "μια αξονική θώρακος χωρίς σκιαγραφικό εκπέμπει 4 mSv, ενώ με σκιαγραφικό 6 mSv". Οι αξονικές κοιλιακής και πυελικής χώρας με σκιαγραφικό φτάνουν τα 16 mSv.

Η ακτινοβολία από διαγνωστικές εξετάσεις μπορεί να βλάψει τους ιστούς, συμπεριλαμβανομένου του DNA. Σπάνια, μπορεί να προκαλέσει μεταλλάξεις που οδηγούν σε καρκίνο μετά από 10 ή 20 χρόνια. Ο μακροπρόθεσμος κίνδυνος καρκίνου από τις ακτινογραφίες θεωρείται χαμηλός.

Ο κίνδυνος ίσως είναι μεγαλύτερος με την αξονική. Μελέτη του 2009 εκτίμησε ότι η χρήση αξονικής τομογραφίας θα ευθυνόταν για το 2% των ετήσιων περιστατικών καρκίνου στις ΗΠΑ. Μια νεότερη μελέτη στο JAMA Internal Medicine (Ιούνιος 2025) προέβλεψε ότι οι 93 εκατομμύρια αξονικές τομογραφίες του 2023 σε 62 εκατομμύρια ανθρώπους (κυρίως ενήλικες) θα οδηγήσουν σε 103.000 μελλοντικά περιστατικά καρκίνου. Βάσει αυτών, οι ερευνητές εκτιμούν ότι οι καρκίνοι που σχετίζονται με την αξονική θα μπορούσαν να φτάσουν το 5% των ετήσιων διαγνώσεων στις ΗΠΑ.

Ωστόσο, και οι δύο μελέτες βασίστηκαν σε προσομοιώσεις. Επιπλέον, οι πληροφορίες για τον μακροπρόθεσμο κίνδυνο καρκίνου από την ακτινοβολία προέρχονται κυρίως από επιζώντες ατομικής βόμβας, όχι από ιατρικές απεικονίσεις.

Η αύξηση των καρκίνων δεν οφείλεται σε αλλαγή της φύσης της εξέτασης. Όπως εξηγεί ο δρ. Hammer, "η αξονική τομογραφία έχει τον ίδιο κίνδυνο που γνωρίζαμε. Η νέα μελέτη εκτίμησε ότι η αύξηση του κινδύνου καρκίνου ανά αξονική τομογραφία είναι 0,25% κατά μέσο όρο για έναν μεσήλικα. Απλώς, σήμερα περισσότεροι ασθενείς κάνουν περισσότερες τομογραφίες, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε περισσότερα περιστατικά καρκίνου".

Γιατί αυξήθηκαν οι αξονικές; Ο δρ. Hammer αναφέρει δύο λόγους: Πρώτον, ασθενείς με καρκίνο ζουν περισσότερο και παρακολουθούνται με αξονικές. Δεύτερον, τα τμήματα επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων ζητούν όλο και περισσότερες αξονικές. "Μπορεί να υπάρχει μια τάση για ταχύτερο έλεγχο των ασθενών. Επίσης, τα τμήματα επειγόντων έχουν πολλούς παρόχους υγείας που δεν είναι γιατροί και οι οποίοι τείνουν να ζητούν περισσότερες απεικονίσεις σε σχέση με τους γιατρούς", προσθέτει ο δρ. Hammer.

Οι ακτινογραφίες και οι αξονικές τομογραφίες παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για τη θεραπεία, εντοπίζοντας έγκαιρα ασθένειες και σώζοντας ζωές. Εάν ένας γιατρός ζητήσει αξονική και έχετε κάνει πρόσφατα μια παρόμοια, ρωτήστε τι επιπλέον θα δείξει η νέα τομογραφία, πώς θα επηρεάσει τη θεραπεία, πώς να μειωθεί η δόση ακτινοβολίας, και αν υπάρχει εναλλακτική εξέταση χωρίς ακτινοβολία (π.χ. μαγνητική τομογραφία ή υπερηχογράφημα). Στα επείγοντα, οι γιατροί ίσως δεν γνωρίζουν το ιατρικό σας ιστορικό.

"Η ερώτηση-κλειδί είναι αν η αξονική είναι πραγματικά απαραίτητη. Εάν είναι, τότε τα οφέλη υπερτερούν της μικρής αύξησης του κινδύνου για καρκίνο", δηλώνει ο δρ. Hammer. "Αν όμως οι κατευθυντήριες οδηγίες αναφέρουν ότι δεν απαιτείται απεικόνιση για αυτά τα συμπτώματα, τότε ο κίνδυνος μάλλον υπερτερεί οποιουδήποτε πιθανού οφέλους".

Οι ακτινογραφίες και οι αξονικές χρησιμοποιούν δέσμες ακτινοβολίας που εισχωρούν στο σώμα για να δημιουργήσουν ασπρόμαυρες εικόνες.

• Η ακτινογραφία είναι ένα μεμονωμένο στιγμιότυπο, όπως σε περίπτωση κατάγματος.

• Η αξονική τομογραφία λαμβάνει πολλές ακτινογραφίες από διαφορετικές γωνίες. Ένας υπολογιστής τις συνδυάζει για να δημιουργήσει τρισδιάστατες εικόνες του σώματος.