Μια φωτογραφία που στοιχειώνει: ένας ναζί στρατιώτης σημαδεύει έναν γονατισμένο άνδρα μπροστά σε έναν ομαδικό τάφο. Για χρόνια, η φωτογραφία αυτή από την Ουκρανία ήταν γνωστή ως «Ο τελευταίος Εβραίος στη Βίνιτσα». Όμως, η αλήθεια ίσως είναι διαφορετική.

Ο Γιούργκεν Ματέους, ιστορικός με έδρα τις ΗΠΑ, αφιέρωσε χρόνια στην έρευνα και, με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, πιστεύει ότι ταυτοποίησε τον εκτελεστή. Τα ευρήματά του, που δημοσιεύθηκαν στο «Zeitschrift für Geschichtswissenschaft», αποκαλύπτουν ότι η σφαγή έγινε στις 28 Ιουλίου 1941, κοντά στο Μπέρντιτσιβ, μια πόλη με πλούσια εβραϊκή ιστορία, 150 χλμ. νοτιοδυτικά του Κιέβου και 90 χλμ. βόρεια της Βίνιτσα.

Το ναζιστικό τάγμα Einsatzgruppe C, λίγο πριν την επίσκεψη του Χίτλερ, είχε ξεκινήσει εκκαθαρίσεις «Εβραίων και ανταρτών» στην περιοχή. Ανάμεσα στους στρατιώτες βρισκόταν και ο Γιακόμπους Ονεν, καθηγητής Γαλλικών, Αγγλικών και Γυμναστικής, γεννημένος το 1906 κοντά στα ολλανδικά σύνορα.

Ο Ματέους περιγράφει την έρευνα ως μια «σταδιακή διαδικασία» με αρχειακή έρευνα, τυχαίες ανακαλύψεις και τη συμβολή της Bellingcat. Η αρχική του έρευνα αποκάλυψε την ημερομηνία, τον τόπο και τη μονάδα που ενεπλάκη στην εκτέλεση.

Ένας αναγνώστης επικοινώνησε μαζί του, υποστηρίζοντας ότι ο ένοπλος θα μπορούσε να είναι ο θείος της γυναίκας του, ο Γιακόμπους Ονεν, βασιζόμενος σε οικογενειακή αλληλογραφία. Οι συγγενείς είχαν κρατήσει φωτογραφίες του Ονεν, τις οποίες οι εθελοντές της Bellingcat χρησιμοποίησαν σε ανάλυση εικόνας με τεχνητή νοημοσύνη.

«Οι ειδικοί λένε ότι το γεγονός πως πρόκειται για ιστορική φωτογραφία κάνει πιο δύσκολο να φτάσουμε σε ταυτίσεις της τάξης του 98 ή 99,9%», σημείωσε ο Ματέους. Η ομοιότητα όμως, σε συνδυασμό με τα έμμεσα στοιχεία, ήταν αρκετή για τη δημοσίευση.

«Τα ψηφιακά εργαλεία στις ανθρωπιστικές επιστήμες έχουν αυξηθεί δραματικά, αλλά συνήθως για την επεξεργασία μαζικών δεδομένων, όχι τόσο για ποιοτική ανάλυση», σχολίασε. «Αυτό σαφώς δεν είναι το απόλυτο όπλο. Είναι ένα εργαλείο ανάμεσα σε πολλά. Ο ανθρώπινος παράγοντας παραμένει καθοριστικός».

Πηγή: Guardian