Η ανέγερση του Παρθενώνα ολοκληρώθηκε σε εννέα χρόνια, από το 447 έως το 438 π.Χ., ενώ ο γλυπτός διάκοσμος του ναού τελείωσε το 432 π.Χ. Οι αρχαίοι τεχνίτες, χωρίς σύγχρονα εργαλεία, χρειάστηκαν δεκαπέντε χρόνια για να δημιουργήσουν αυτό το μαρμάρινο αριστούργημα. Σήμερα, όμως, το αναστηλωτικό έργο μοιάζει ατέλειωτο.

Στο ντοκιμαντέρ του NEWS 24/7 “Χτίζοντας ξανά τον Παρθενώνα – Η τέχνη του μαρμάρου”, εξετάζεται γιατί οι εργασίες διαρκούν δεκαετίες, τι ακριβώς κάνουν οι εργάτες και πώς θα μοιάζει ο ναός στο μέλλον. Μαρμαροτεχνίτες και η Ροζαλία Χριστοδουλοπούλου, διευθύντρια της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, εξηγούν την έκταση και τη δυσκολία του έργου.

Η κατασκευή ενός έργου απαιτεί λιγότερο χρόνο από την αποκατάστασή του. Στην περίπτωση του Παρθενώνα, η δυσκολία έγκειται στις φθορές που έχουν συσσωρευτεί τα τελευταία 2.500 χρόνια. Οι τεχνίτες καλούνται να διορθώσουν τις ζημιές που προκλήθηκαν από πολέμους, ρύπανση, σεισμούς αλλά και παλαιότερες επιζήμιες αναστηλωτικές επεμβάσεις.

Ο Παρθενώνας είχε διαστάσεις περίπου 70 μ. μήκος, 31 μ. πλάτος και 15 μ. ύψος. Χωριζόταν σε πρόναο, σηκό και οπισθόναο, αποτελούνταν από 16.500 μαρμάρινα μέλη και είχε 58 κίονες. Η στέγη ήταν ξύλινη με μαρμάρινα κεραμίδια. Στο εσωτερικό του ναού υπήρχε το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς, ύψους 13 μέτρων, έργο του Φειδία.

Αναστηλωτικές εργασίες πραγματοποιούνται αδιάκοπα από την εποχή του Όθωνα. Το τελευταίο αναστηλωτικό έργο ξεκίνησε το 1975 με στόχο τη διόρθωση λαθών και την ολοκλήρωση της δομικής αποκατάστασης του ναού. Το 1830, τα μνημεία της Ακρόπολης θεωρήθηκαν θεμελιώδη στοιχεία της εθνικής ταυτότητας. Κατά την περίοδο του Όθωνα, απομακρύνθηκαν μεσαιωνικά κτίσματα, όπως ένα τζαμί μέσα στον Παρθενώνα, και έγιναν οι πρώτες αναστηλώσεις το 1841-1844.

Σύμφωνα με την ΥΣΜΑ, οι εργασίες τότε ήταν ερασιτεχνικές. Στα τέλη του 19ου αιώνα, η αρχαιολογική δραστηριότητα εντάθηκε, διαμορφώθηκε το πλαίσιο προστασίας των μνημείων, η Ακρόπολη ανασκάφτηκε πλήρως και ξεκίνησε το Πρώτο Αναστηλωτικό Πρόγραμμα του Παρθενώνα (1898-1902), υπό τον Νικόλαο Μπαλάνο. Στον Μεσοπόλεμο, η δράση του Μπαλάνου χαρακτηρίστηκε από την εγκατάλειψη ποιοτικών επιδιώξεων και τη χρήση ακατάλληλων υλικών, όπως κακής ποιότητας σίδερα και τσιμέντο, που αποδείχθηκαν επιζήμια.

Ήδη τη δεκαετία του 1940, εμφανίστηκαν οξειδώσεις στα σιδερένια στοιχεία. Τα μάρμαρα άρχισαν να κατακερματίζονται, ενώ η ατμοσφαιρική ρύπανση και η επισκεψιμότητα επιβάρυναν το μνημείο. Το 1975, η ελληνική πολιτεία σύστησε την “Επιτροπή Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως” (ΕΣΜΑ) για την αντιμετώπιση των φθορών.

Με την ΕΣΜΑ ξεκίνησε μια νέα εποχή για τον Παρθενώνα. Η τεκμηρίωση κάθε επέμβασης, η εφαρμογή διεθνών προδιαγραφών και η χρήση προηγμένης τεχνογνωσίας είναι τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης αναστηλωτικής προσέγγισης. Αρχιτέκτονες, μηχανικοί και μαρμαροτεχνίτες πραγματοποιούν επεμβάσεις που μπορούν να τροποποιηθούν ή να αφαιρεθούν στο μέλλον χωρίς να βλάψουν το μνημείο.

Από το 1975 μέχρι σήμερα, αποξηλώνονται παλιές παρεμβάσεις, αφαιρούνται τα οξειδωμένα σιδερένια στοιχεία, χρησιμοποιούνται σύγχρονα υλικά (όπως το τιτάνιο) και επανεντάσσονται διάσπαρτα αρχαία μέλη. Η μελέτη του υλικού έχει επιτρέψει τη διόρθωση εσφαλμένων τοποθετήσεων και την αποκατάσταση ευρύτερων περιοχών. Στόχος δεν είναι η κατασκευή ενός “νέου Παρθενώνα” αλλά η σταδιακή αποκατάσταση της δομικής του συνοχής, η διασφάλιση της στατικής του επάρκειας, η διόρθωση παλαιότερων λαθών και η προστασία του για τις επόμενες γενιές.

Μέχρι σήμερα, έχουν πραγματοποιηθεί η αποκατάσταση της ανατολικής πλευράς (1984-1991), η αποκατάσταση του 5ου κίονα της νότιας κιονοστοιχίας (1992-1993), η αποκατάσταση του προνάου (1995-2004), η αποκατάσταση του οπισθονάου και η αντικατάσταση των λίθων της δυτικής ζωφόρου (1992-2004) καθώς και η αποκατάσταση της βόρειας κιονοστοιχίας (2001-2009).

Το πρόγραμμα των επεμβάσεων που εντάχθηκαν στο ΕΣΠΑ (2011- 2015) περιλαμβάνει την αποκατάσταση των γωνιών του θριγκού της δυτικής πλευράς, την αποκατάσταση των κατώτατων στρώσεων του βόρειου τοίχου του σηκού, την ολοκλήρωση των ραβδώσεων στα νέα συμπληρώματα των κιόνων, τη δομική αποκατάσταση λίθων του υπερθύρου της δυτικής θύρας του σηκού, καθώς και την αποκατάσταση των δοκών της οροφής του δυτικού πτερού. Στα μελλοντικά προγράμματα περιλαμβάνονται η αποκατάσταση του αντιθηματικού τοίχου του τυμπάνου του αετώματος της δυτικής πλευράς, η αποκατάσταση του εγκάρσιου τοίχου μεταξύ κυρίως ναού και οπισθοδόμου, καθώς και η αποκατάσταση των πλευρικών τοίχων του σηκού. Τα έργα συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό Δημόσιο.