Ογδόντα χρόνια μετά τη δημιουργία του, το Κληρονομικό Δίκαιο αναμορφώνεται ριζικά. Οι νέες διατάξεις, που συντάχθηκαν από επιτροπή υπό τον καθηγητή Απόστολο Γεωργιάδη, παρουσιάστηκαν στο υπουργείο Δικαιοσύνης και θα τεθούν σε δημόσια διαβούλευση για έναν μήνα, λόγω της σημασίας τους. Στόχος είναι η προσαρμογή του πλαισίου στις σύγχρονες κοινωνικές και οικογενειακές ανάγκες, καθώς το ισχύον θεωρείται πλέον ξεπερασμένο.

Ο υπουργός Δικαιοσύνης, Γιώργος Φλωρίδης, δήλωσε: «Είναι μια ιδιαίτερα σημαντική ημέρα κατά την οποία ο ομότιμος καθηγητής Απόστολος Γεωργιάδης θα παρουσιάσει τις αλλαγές στο Κληρονομικό Δίκαιο. Ο αστικός κώδικας τέθηκε σε ισχύ το 1946. Ογδόντα χρόνια μετά προχωράμε στην αναμόρφωση του Κληρονομικού Δικαίου. Προγραμματίζουμε να γίνει νόμος του κράτους το πρώτο τρίμηνο του 2026».

Ο υφυπουργός Ιωάννης Μπούγας τόνισε ότι «το δίκαιο οφείλει να προσαρμόζεται στις οικονομικοκοινωνικές συνθήκες» και ότι «είναι ώριμη και αναγκαία μια αναμόρφωση του κληρονομικού δικαίου». Όπως ανέφερε, υπάρχουν τέσσερις βασικοί άξονες: η προσαρμογή της κληρονομικής διαδοχής στην οικογένεια, ο εξορθολογισμός του θεσμού της νόμιμης μοίρας, η κάμψη της απαγόρευσης των κληρονομικών συμβάσεων και ο διαχωρισμός της κληρονομικής περιουσίας από την ατομική του κληρονόμου, με την τελευταία ρύθμιση να έχει τη μεγαλύτερη επίδραση στην οικονομία.

Ο πρόεδρος της επιτροπής, Απόστολος Γεωργιάδης, εξήγησε πως οι κοινωνικές, δημογραφικές και άλλες μεταβολές έχουν καταστήσει κάποιες διατάξεις παρωχημένες, αναφέροντας την αύξηση του προσδόκιμου ζωής και την αλλαγή στον θεσμό της οικογένειας, όπως το σύμφωνο συμβίωσης, καθώς και τα κόκκινα τραπεζικά δάνεια που οδηγούν σε κατάχρεες κληρονομιές.

Οι αλλαγές που εισάγονται περιλαμβάνουν την κληρονομική σύμβαση, τη συνδιαθήκη, την ενίσχυση της θέσης των συζύγων και συντρόφων, τον επαναπροσδιορισμό της νόμιμης μοίρας και μια ριζική αλλαγή στη σχέση του κληρονόμου με τα χρέη της κληρονομιάς.

Ειδικότερα, η έλλειψη ημερομηνίας στην ιδιόγραφη διαθήκη θα επιφέρει δυνητική ακυρότητα, ενώ εντάσσεται στον Αστικό Κώδικα η απαγόρευση κατάλειψης με ιδιόγραφη διαθήκη προσώπου που περιθάλπεται σε θεραπευτήριο υπέρ προσώπων που συνδέονται με αυτό. Η δημόσια και η μυστική διαθήκη θα συντάσσονται ενώπιον συμβολαιογράφου με δύο μάρτυρες, ενώ πρόσωπα με σοβαρή αναπηρία λόγου θα μπορούν να συντάσσουν δημόσια διαθήκη χρησιμοποιώντας μηχανικά ή ηλεκτρονικά μέσα.

Στο πεδίο της ανάκλησης διαθηκών, η ανάληψη μυστικής διαθήκης από τον συμβολαιογράφο δεν θα ισοδυναμεί με ανάκληση της ιδιόγραφης. Για τον περιορισμό των πλαστών ιδιόγραφων διαθηκών, προτείνεται ότι η ιδιόγραφη διαθήκη δεν θα αναπτύσσει έννομα αποτελέσματα πριν από την κήρυξή της ως κυρίας, αν με αυτή τιμώνται αποκλειστικά συγγενείς ή εξωτικός, ή αν η διαθήκη δημοσιεύθηκε μετά την πάροδο δύο ετών από τον θάνατο του κληρονομουμένου.

Στην περίπτωση παράλειψης μεριδούχου, η διαθήκη θα είναι ακυρώσιμη μόνο κατά το μέτρο που περιορίζει την εξ αδιαθέτου μερίδα του παραλειφθέντος. Διευκρινίζεται ότι η διάταξη υπέρ του συζύγου είναι ακυρώσιμη και στην περίπτωση του συναινετικού διαζυγίου, ενώ προστέθηκε ρύθμιση για ακυρωσία της διάταξης υπέρ του συντρόφου με σύμφωνο συμβίωσης αν είχε υπογραφεί συναινετική ή μονομερής πράξη λύσης του συμφώνου.

Εισάγονται οι κληρονομικές συμβάσεις αιτίας θανάτου, με τις οποίες διατίθεται η περιουσία μετά θάνατον, και θα συντάσσονται ενώπιον συμβολαιογράφου και θα δημοσιεύονται στο Μητρώο Διαθηκών. Οι κληρονομικές συμβάσεις θα είναι δεσμευτικές και δεν θα μπορούν να ανακληθούν μονομερώς από τον κληρονομούμενο, ενώ άκυρη θα είναι μεταγενέστερη διαθήκη που αντιτίθεται σε αυτές.

Αναβαθμίζεται το εξ αδιαθέτου κληρονομικό δικαίωμα του συζύγου, ο οποίος, αν συντρέχει με τέκνα, θα λαμβάνει το 1/3 αν υπάρχει ένα τέκνο και το 1/4 αν υπάρχουν δύο ή περισσότερα. Ο σύζυγος θα καλείται ως μόνος εξ αδιαθέτου κληρονόμος στην τρίτη τάξη, ενώ για πρώτη φορά θα μπορεί να κληρονομήσει υπό αυστηρές προϋποθέσεις και ο σύντροφος σε ελεύθερη ένωση.

Σημαντική καινοτομία αποτελεί η καθιέρωση δικαιώματος υπέρ του ανιόντος κληρονόμου για αναζήτηση δωρεών, ενώ συνιστάται κληροδοσία εκ του νόμου υπέρ του φροντιστή του κληρονομουμένου.

Για αποφυγή ακούσιων συνιδιοκτησιών, η νόμιμη μοίρα θα αποτελεί ενοχική και χρηματική αξίωση του μεριδούχου, εξασφαλιζόμενη με νέο γενικό προνόμιο στην αναγκαστική εκτέλεση και με την παροχή νομίμου τίτλου προς εγγραφή υποθήκης επί ακινήτων της κληρονομίας. Εκσυγχρονίζονται οι λόγοι για τη στέρηση της νόμιμης μοίρας.

Θεσμοθετούνται οι συμβάσεις παραίτησης από μελλοντικά δικαιώματα στην κληρονομία, ενώ καταργείται η ρύθμιση που προέβλεπε ότι οι ανήλικοι έχουν προθεσμία αποποίησης ένα έτος μετά την ενηλικίωσή τους. Επανεισάγεται η αυτοδίκαιη κληρονομική ανικανότητα σε περίπτωση ποινικής καταδίκης για κακούργημα κατά της ζωής ή της υγείας του κληρονομουμένου.

Για την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των κληρονομιαίων ακινήτων, καθιερώνεται δικαίωμα κάθε συγκληρονόμου να ζητήσει από το δικαστήριο την εξαγορά των αντικειμένων της κληρονομίας άλλου συγκληρονόμου. Θα παρέχεται η δυνατότητα στο δικαστήριο να επιδικάζει το ακίνητο που λειτουργούσε ως οικογενειακή στέγη του κληρονομουμένου και άλλου προσώπου που καλείται ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος, εφόσον ο κληρονομούμενος δεν είχε σύζυγο ή σύντροφο με σύμφωνο συμβίωσης.

Αναθεωρείται το σύστημα ευθύνης του κληρονόμου για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας, με τον κληρονόμο να μην ευθύνεται καταρχήν με την ατομική του περιουσία, εκτός αν δήλωσε ότι θα διαχειρίζεται και θα διαθέτει ελεύθερα την κληρονομία. Αναμορφώνονται οι διατάξεις που ρυθμίζουν τη δικαστική εκκαθάριση, με θεσμοθέτηση κωλυμάτων για τον διορισμό εκκαθαριστή και εκσυγχρονισμό του τρόπου πρόσκλησης των κληρονομικών δανειστών.

Στο καταπίστευμα εισάγεται περιορισμός ως προς τον χρόνο επαγωγής του, ενώ σε σχέση με τις κληροδοσίες προτείνεται η κατάργηση της εμπράγματης κληροδοσίας και η διατήρηση μόνο της ενοχικής κληροδοσίας. Εισάγεται η δυνατότητα έκδοσης πολλαπλού κληρονομητηρίου και αναγνωρίζεται στον διαθέτη η δυνατότητα να διορίσει εκτελεστή διαθήκης με διαχειριστικές εξουσίες.