Μια επίσκεψη στα γυρίσματα της πολυαναμενόμενης ταινίας «Ξανασταυρώνεται» του Θοδωρή Παπαδουλάκη («Το Νησί», «Κομάντα και Δράκοι»), μας έδωσε μια γεύση από το πώς ο Καζαντζάκης μεταφέρεται κινηματογραφικά στο μέλλον – και γιατί αυτή η επιλογή.

«Θα μπορούσε να γίνει και στην αρχαιότητα ή στο σήμερα, αλλά για μένα το μέλλον ήταν η πιο ενδιαφέρουσα επιλογή. Είμαι ενθουσιασμένος με την ιδέα του μέλλοντος», δηλώνει ο Θοδωρής Παπαδουλάκης σε ένα διάλειμμα από τα γυρίσματα. Η ταινία αποτελεί μια ριζική αισθητική επανατοποθέτηση της εμβληματικής ιστορίας του Καζαντζάκη («Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται») σε ένα κοντινό μέλλον.

Ο σκηνοθέτης, γνωστός από τις τηλεοπτικές του δουλειές, κάνει το πρώτο του βήμα στον κινηματογράφο με τόλμη. Επιλέγει να επαναδιατυπώσει τις διαχρονικές ιδέες του βιβλίου σε ένα κοντινό μέλλον, ένα μετα-αποκαλυπτικό σκηνικό όπου τα ίδια ζητήματα και λάθη μας απασχολούν: προσφυγιά, αδελφοφαγία, φθορά της εξουσίας, αλλά και η αναζήτηση του θείου στον συνάνθρωπο.

«Ο άνθρωπος παραμένει ίδιος. Ζει σε ένα διαρκές déjà vu της ίδιας του της ζωής. Έτσι το έχω καταλάβει το Ξανασταυρώνεται και αυτό προσπαθώ να αποτυπώσω στη σκηνογραφία», εξηγεί ο σκηνογράφος Γιώργος Γεωργίου, αναλύοντας αυτή τη χρονική μετατόπιση.

Σύμφωνα με την επίσημη σύνοψη, η ταινία διαδραματίζεται σε ένα απομονωμένο ελληνικό νησί υπό ξένη κατοχή, σε ένα κοντινό μέλλον. Ακολουθεί τον Μανώλη (Αναστάσης Λαουλάκος), έναν νεαρό street artist με διαταραχή ομιλίας. Με την ανοχή του πατέρα του, αρχηγού Ασφαλείας του νησιού, ο Μανώλης κινείται απερίσκεπτα, στα όρια του νόμου του κατακτητή. Μια νύχτα, μαζί με τους φίλους του, βεβηλώνουν ένα άγαλμα του Χριστού.

Υπό την πίεση του Δεσπότη, ο πατέρας του αναγκάζεται να τον συνετίσει. Ο Μανώλης, φοβούμενος την τιμωρία, προδίδει τους φίλους του και εντάσσεται στο Σώμα Ασφαλείας. Υποχρεώνεται να υποδυθεί τον Χριστό στη Μεγάλη Αναπαράσταση των Παθών, μια υπερπαραγωγή που σκηνοθετεί ο Δεσπότης. Όταν ένας ψαράς σώζει Έλληνες πρόσφυγες, ο Μανώλης γίνεται μάρτυρας της σκληρής μεταχείρισής τους.

Η δημιουργία αυτού του κόσμου είναι ένα ουσιαστικό δραματουργικό εργαλείο, μια αισθητική επέκταση των μοτίβων του κειμένου.

«Ό,τι φαίνεται στο σκηνικό πρέπει να παίζει μέσα στην ιστορία. Δεν βάζω ποτέ αντικείμενο που δεν έχει λόγο ύπαρξης», τονίζει ο Γεωργίου. «Το σκηνικό δεν είναι νεκρό αντικείμενο. Εδώ η δουλειά είναι πληθωρική αλλά έχει και αφαίρεση. Δεν μ’ αρέσει να φορτώνω το κάδρο. Βάζω ό,τι παίζει ρόλο δραματουργικά» είπε στο NEWS24/7.

«Και έχουμε πολλά σύμπαντα: Το Πατριαρχείο, το σύμπαν του άρχοντα, των παιδιών – γραφιάδων, τις φυλακές. Όλα διαφορετικές φόρμες, αλλά μιλάνε για το ίδιο πράγμα: την ανθρώπινη φύση και τη σύγκρουση». Συχνά, συνθέτει νέες δημιουργίες με προϋπάρχοντα στοιχεία, παίρνοντας ευτελή υλικά και τα μεταμορφώνοντας.

Επισκεφθήκαμε το σετ στα Χανιά, κατά τη διάρκεια γυρίσματος μιας κεντρικής σκηνής. Εκεί, στην Κρήτη, δραστηριοποιείται ο Θοδωρής Παπαδουλάκης, έχοντας γυρίσει εκεί όλες τις μεγάλες δουλειές του. Η τηλεόραση, όπως λέει, τον προετοίμασε για τον κινηματογράφο.

Η σκηνή διαδραματίζεται σε μια μεγάλη αίθουσα, όπου ένας έντονος διάλογος εκτυλίσσεται γύρω από ένα πλούσιο τραπέζι, με σοκαριστικά αποτελέσματα. Κομμάτια κρέατος σκίζονται μπροστά στην κάμερα, καθώς άνθρωποι εξουσίας μιλούν για μια κοινωνία που λυσσομανά. Ένας πίνακας με ένα λιοντάρι να καταβροχθίζει ένα άλογο συμπληρώνει την εικόνα.

«Ακριβώς πίσω από το κεφάλι σου βρίσκεται ένας πίνακας: ένα λιοντάρι που καταβροχθίζει ένα άλογο. Οπότε, όταν ο Πατριάρχης καταβροχθίζει το κρέας, έχω ήδη το εμβαδόν, το φόντο – μου το έχει δώσει ο σκηνογράφος. Μπορώ έτσι να μιλήσω και σε δεύτερο επίπεδο», εξηγεί ο Παπαδουλάκης.

«Για μένα η μισή ταινία είναι τα σκηνικά και το ενδυματολογικό. Όταν δημιουργείς έναν νέο κόσμο, αν αυτοί οι δύο δεν έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά, δεν έχεις ταινία», ξεκαθαρίζει η συν-σεναριογράφος Αλεξάνδρα Δυράνη-Μαούνη. Η ενδυματολόγος Νατάσσα Σαρρή συμπληρώνει πως η αισθητική λειτουργεί ενιαία μέσα από συνεχείς αναφορές και ανταλλαγές ιδεών.

Η Σαρρή εξηγεί πως ο φουτουριστικός, δυστοπικός κόσμος της ταινίας αποτελείται από διαφορετικούς μικρόκοσμους, αντικατοπτρίζοντας τα μοτίβα της ιστορίας. Οι πρόσφυγες, οι γκραφιτάδες με korean street style, οι κάτοικοι της Λυκόβρυσης με ένα πάντρεμα φουτουριστικού, παρελθοντικού και σημερινού, και ο κόσμος της εξουσίας με υπερβολή και πολυτέλεια, συνθέτουν ένα ενιαίο σύνολο.

Για την κατασκευή των ρούχων των προσφύγων, χρησιμοποιήθηκε η τεχνική eco-dyeing, με φυτικές βαφές που προέρχονται από παντζάρια, κρεμμύδια, κουρκουμά, ευκάλυπτο, για να δείχνουν ταλαιπωρημένα και φθαρμένα.

Η ταινία εμπλέκει ιδέες και μοτίβα από διάφορες περιοχές του κόσμου και εποχές. «Η πτυχιακή μου ήταν πάνω στο adaptation του Lord of the Rings και θυμάμαι την πρεμιέρα της ταινίας με δύο χιλιάδες Άγγλους που μεγάλωσαν με το βιβλίο. Εκεί είπα: αυτό θέλω να κάνω», θυμάται η Δυράνη-Μαούνη.

Όσο αφορά την διασκευή του βιβλίου του Καζαντζάκη, λέει πως «πήγαμε στο παρελθόν, στο παρόν, ξαναπήγαμε στο μέλλον… Τελικά κατασταλάξαμε στο δυστοπικό, αλλά κοντινό, μέλλον».

«Μια Ελλάδα ξανά υπό κατοχή. Για δύο λόγους. Ο πρώτος: το “τώρα” δεν μας βόλευε… έπρεπε να πάμε στο μέλλον, όπου η Ελλάδα θα είναι πάλι υπό κατοχή και οι πρόσφυγες θα είναι Έλληνες».

Στην τελική μορφή του σεναρίου υπάρχουν στοιχεία από κάθε φάση. «Όσο το ζυμώνεις, αρχίζεις να ακούς πώς μιλάνε οι χαρακτήρες… Είναι τεράστιο βιβλίο, τεράστια ταινία», καταλήγει.

«Στηριχτήκαμε σε κυκλικά μοτίβα του παρελθόντος και τα φέραμε στο παρόν και στο μέλλον, συχνά με μια δόση ειρωνείας», εξηγεί ο Γεωργίου.

«Θέλουμε τα στοιχεία του σκηνικού να μας θυμίζουν ότι ο άνθρωπος παραμένει ίδιος… όσο η ανθρώπινη φύση παραμένει ίδια, η αναζήτηση πλούτου και δύναμης θα γεννά πολέμους», προσθέτει.

Ένα μέλλον που δεν είναι ακριβώς καινούριο, αλλά μια δημιουργική ανακύκλωση ενός σκληρού παρελθόντος. «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται καθημερινά… στις αδικίες, στην προσφυγιά, στην υποκρισία», λέει ο Παπαδουλάκης.

«Αυτά τα θέματα που αγγίζει ο Καζαντζάκης είναι επίκαιρα και με συγκινούν πολύ… Είμαι από οικογένεια οικονομικών μεταναστών», θυμάται, τονίζοντας την προσωπική του σύνδεση με το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα.

«Η πράξη της βοήθειας και της θυσίας για τον άλλον είναι η ουσία του βιβλίου και της ταινίας», καταλήγει. Το «Ξανασταυρώνεται» επιχειρεί να εκφράσει τη διαχρονικότητα αυτών των ιδεών με έναν δημιουργικά τολμηρό τρόπο, χτίζοντας για το κείμενο του Καζαντζάκη ένα μέλλον που θα μπορούσε κάλλιστα να είναι το παρελθόν μας.

Πρωταγωνιστούν: Αναστάσης Λαουλάκος, Κίκα Γεωργίου, Βαγγέλης Μουρίκης, Αλέξανδρος Λογοθέτης, Φωτεινή Πελούζο, Γιάννης Αναστασάκης, Ορέστης Παλιαδέλης, Simone Baldasseroni, Μάριος Ιωάννου, Maurizio Lombardi.

Σενάριο: Θοδωρής Παπαδουλάκης & Αλεξάνδρα Δυράνη-Μαούνη. Βασισμένο στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται».

Σκηνοθεσία: Θοδωρής Παπαδουλάκης.

Το «Ξανασταυρώνεται» θα κυκλοφορήσει στις αίθουσες από την Tanweer.