Η αθηναϊκή συνθήκη του "τότε και τώρα", η σύγκριση των κατεδαφισμένων αρχοντικών με τις σύγχρονες κατασκευές, τροφοδοτεί μια διαρκή νοσταλγία και συζητήσεις γύρω από την ταυτότητα της πόλης. Παράλληλα, εγείρονται ερωτήματα για το πώς θα ήταν η Αθήνα αν διατηρούσε τον προπολεμικό της χαρακτήρα, αναζητήσεις που αποκτούν διεθνή διάσταση.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το διάταγμα που υπέγραψε ο Ντόναλντ Τραμπ με τίτλο «Making Federal Architecture Beautiful Again», μια προσπάθεια επιβολής μιας ενιαίας, κλασικής αισθητικής στα νέα κυβερνητικά κτίρια, εμπνευσμένη από ελληνορωμαϊκές φόρμες. Αν και ο Τζο Μπάιντεν κατάργησε το διάταγμα, επανήλθε θριαμβευτικά, απαιτώντας από τους αρχιτέκτονες κρατικών υποδομών να ειδικεύονται στην κλασική και παραδοσιακή αρχιτεκτονική, ενώ η μοντέρνα και η μπρουταλιστική αρχιτεκτονική θεωρούνται «ανεπιθύμητες».

Η εμμονή του Τραμπ στις «κλασικές» αξίες δεν είναι κάτι καινούργιο. Αυτό που πρεσβεύει σήμερα είναι η έκφραση ενός παγκόσμιου ρεύματος, του New Urbanism, με ιδεολογική βάση το Πανεπιστήμιο Notre Dame στις ΗΠΑ. Αρχιτέκτονες όπως ο Ριχάρδος Οικονομάκης και ο Μάικλ Λυκούδης πρωτοστατούν σε αυτό το κίνημα.

Απέχοντας από φτηνές αναπαραγωγές του παρελθόντος, το New Urbanism προτείνει μια νέα αισθητική και λειτουργική οργάνωση των πόλεων, με αρμονικές μορφές και φιλικά προς το περιβάλλον υλικά. Κτίρια με στέγες και τοίχους από συμπαγή υλικά χαρακτηρίζουν αυτό το ρεύμα, το οποίο έχει βρει απήχηση στη Βρετανία και την Αμερική. Ο σημερινός βασιλιάς Κάρολος Γ' είναι ένας από τους υποστηρικτές του.

Μια παραφυάδα των «νεο-παραδοσιακών» είναι το Architectural Uprising, που επιδιώκει την αντικατάσταση μοντέρνων κτιρίων με ιστορικά. Στην Ελλάδα, οι εκπρόσωποι του Architectural Uprising, Αλέξανδρος Λάβδας και Λαζαρής Ζαούσης, θα ήθελαν να δουν το Μέγαρο Παπούδωφ στη θέση του γυάλινου κτιρίου στην Πανεπιστημίου.

Ο Αλέξανδρος Λάβδας εξηγεί ότι «ο μοντερνισμός, θεωρώντας τα κτίρια ως “μηχανές κατοίκησης”, επιδίωξε την εξάλειψη της διακόσμησης. Ωστόσο η διακόσμηση και η υλικότητα των φυσικών επιφανειών δεν αποτελούν πολυτέλεια, αλλά λειτουργικά στοιχεία που διευκολύνουν την αντίληψη του χώρου». Προσθέτει ότι «περιβάλλοντα που στερούνται φυσικής γεωμετρίας γίνονται δυσανάγνωστα και, υποσυνείδητα, απειλητικά – για τον ίδιο λόγο που ένας σκοτεινός χώρος είναι πιο απειλητικός από έναν φωτεινό».

Ο Ανδρέας Γιακουμακάτος, ομότιμος καθηγητής Αρχιτεκτονικής, επισημαίνει ότι το Architectural Uprising έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά στην Αμερική και την Ευρώπη. Στην Αμερική επικρατεί μια στυλιστική προσέγγιση, ενώ στην Ευρώπη υπάρχει προβληματισμός για τις συνθήκες ζωής στις σύγχρονες πόλεις.

Ο Γιακουμακάτος τονίζει ότι «τη σύγχρονη μουσική, τη σύγχρονη τέχνη ή τον σύγχρονο χορό παρακολουθούμε με δική μας συνειδητή επιλογή. Η αρχιτεκτονική όμως, είναι μια τέχνη την οποία δεν επιλέγουμε αυτοβούλως αλλά ζούμε υποχρεωτικά με αυτή». Εξηγεί ότι οι πολίτες συνήθως ταυτίζουν την beautiful architecture με την προμοντέρνα αρχιτεκτονική, νιώθοντας ασφάλεια και οικειότητα με το παρελθόν.

Οταν ο Λάβδας σχολιάζει τις πρωτοβουλίες Τραμπ, αναρωτιέται γιατί οι Δημοκρατικοί δεν συντάσσονται με την επιθυμία του 70% των πολιτών που προτιμούν την κλασική αρχιτεκτονική. Ο Γιακουμακάτος, από την πλευρά του, επισημαίνει τις ευθύνες των αρχιτεκτόνων για τον σχεδιασμό προβληματικών σύγχρονων κτιρίων και την αδυναμία κατανόησης ζητημάτων ένταξης.

Ο Γιακουμακάτος προβλέπει ότι «η διάσταση ανάμεσα στο αρχιτεκτονικό και το συλλογικό γούστο δύσκολα θα θεραπευτεί», θεωρώντας τις απόψεις του Architectural Uprising αναχρονιστικές.

Στην Ελλάδα, οι εφαρμογές του New Urbanism είναι ελάχιστες και συνδέονται με τον Δημήτρη Πορφύριο, ο οποίος θεωρεί ότι «το κλασικό είναι σαν να μιλάει για την ελεύθερη βούληση που καλλιεργείται από την παράδοση».