Θρησκευτικοί πόλεμοι και βασιλικοί γάμοι επισκίαζαν μια θλιβερή αλήθεια: οι πραγματικοί δολοφόνοι στην Αγγλία των Τυδώρ ήταν πολύ πιο κοντά στην καθημερινότητα των απλών ανθρώπων. Σύμφωνα με τον Βρετανό ιστορικό Στίβεν Γκαν, οι διαθέσεις των βασιλιάδων και οι διαμάχες των ευρωπαϊκών αυλών ήταν μακρινοί προβληματισμοί για τον λαό.

Ο Γκαν, μιλώντας στο BBC History Magazine, αποκαλύπτει ότι ο πνιγμός στα ποτάμια και τα κανάλια της Αγγλίας ήταν η πιο συνηθισμένη αιτία ατυχημάτων που οδηγούσαν στον θάνατο. Με βάση χιλιάδες ιατροδικαστικές αναφορές, ο Γκαν και ο συνάδελφός του δρ Τόμαζ Γκρομέλσκι εντόπισαν πώς πέθαιναν οι άνθρωποι στους Τυδώρ, αποκαλύπτοντας συναρπαστικές λεπτομέρειες για την καθημερινή ζωή του μέσου πολίτη.

«Η πιο εντυπωσιακή αιτία ατυχηματικού θανάτου είναι ο πνιγμός», εξηγεί ο Γκαν. «Περίπου το 40% όλων των ατυχηματικών θανάτων που καταγράφονται σε ιατροδικαστικές αναφορές τον 16ο αιώνα είναι πνιγμοί». Οι υποθέσεις αυτές δεν αφορούσαν τους ευγενείς ή τους μονάρχες. Εμπλέκονταν αγρότες, εργάτες, υπηρέτες και παιδιά – άνθρωποι των οποίων η ζωή σπάνια καταγράφεται στα επίσημα χρονικά. Κι όμως, ο θάνατός τους άφηνε πίσω λεπτομερή ίχνη για τις ρουτίνες και τους κινδύνους της καθημερινότητας.

Ορισμένοι πνιγμοί δεν εκπλήσσουν: παιδιά που έπεφταν σε λίμνες ή άνθρωποι που παρασύρονταν από πλημμύρες. Άλλοι όμως αντανακλούν μοτίβα δουλειάς, συνηθειών και σωματικής εξάντλησης. «Οι εργάτες ζεσταίνονται πολύ δουλεύοντας στα χωράφια ή σε οικοδομές. Στο τέλος της ημέρας βγάζουν τα ρούχα τους και πηδούν στον κοντινότερο ποταμό ή λίμνη για να καθαριστούν», λέει ο Γκαν. Όμως υπήρχε ένα σημαντικό πρόβλημα: «Πολλοί δεν ήξεραν κολύμπι… κι έτσι πάρα πολλοί κατέληγαν πνιγμένοι υπό αυτές τις συνθήκες».

Οι θάνατοι αυτοί ήταν πιο συχνοί τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, συχνά αργά το απόγευμα ή νωρίς το βράδυ – την ώρα που οι εργάτες τέλειωναν τη δουλειά τους, αλλά η ζέστη παρέμενε. Χωρίς δημόσια λουτρά και χωρίς συστηματική εκπαίδευση στην κολύμβηση, μια δροσιστική βουτιά μπορούσε εύκολα να αποδειχθεί μοιραία, αναφέρεται στο ιστορικό περιοδικό. Ο κίνδυνος αυξανόταν από την εξάντληση, τις κράμπες ή το σοκ του κρύου νερού. Δεν υπήρχαν ναυαγοσώστες, ούτε κιγκλιδώματα για προστασία στις όχθες.

Για τις γυναίκες και τα κορίτσια, η πιο συνηθισμένη αιτία ατυχηματικού πνιγμού δεν προερχόταν από το μπάνιο, αλλά από μια καθημερινή οικιακή εργασία: τη συλλογή νερού. «Περίπου 1 στους 8 θανάτους από ατύχημα κοριτσιών άνω των πέντε ετών και γυναικών τον 16ο αιώνα οφείλεται στο συλλογή νερού», λέει ο Γκαν. Το νερό έπρεπε να μεταφέρεται πολλές φορές την ημέρα – συχνά από ολισθηρές όχθες ποταμών, λιμνών ή από πηγάδια, σε όλες τις καιρικές συνθήκες. «Οι άνθρωποι πήγαιναν μπρος-πίσω όλη μέρα για να γεμίσουν κουβάδες», λέει ο Γκαν. «Κι όταν ο καιρός ήταν άσχημος ή ήταν άρρωστοι, έπρεπε να πάνε έτσι κι αλλιώς».

Αν κάποιος γλιστρούσε με γεμάτο κουβά και έπεφτε στο νερό, η επιβίωση ήταν απίθανη. Τα ρούχα των Τυδώρ, ιδιαίτερα των γυναικών, επιδείνωναν την κατάσταση. Τα ρούχα της εποχής -παχιές λινές φανέλες και βαριά μάλλινα- μούσκευαν γρήγορα και καθιστούσαν σχεδόν αδύνατη τη διάσωση.

Αυτοί οι θάνατοι δείχνουν πώς οι πιο βασικές μορφές απλήρωτης οικιακής εργασίας –που συχνά παραμελούνται στην γραπτή ιστορία– μπορούσαν να είναι και σωματικά εξαντλητικές και επικίνδυνα υποτιμημένες. «Η συλλογή νερού είναι κάτι τόσο αυτονόητο που κανείς δεν γράφει γι’ αυτό», σημειώνει ο Γκαν.

Αυτά τα στατιστικά στοιχεία, καθώς και οι ομοιότητες και διαφορές στον αριθμό ανδρών και γυναικών που πέθαιναν, αντανακλούν τις έμφυλες προσδοκίες της καθημερινής ζωής στην Αγγλία των Τυδώρ. Οι άνδρες και οι γυναίκες είχαν συχνά διαφορετικά είδη εργασίας και κοινωνικών ρόλων, αλλά και οι δύο αντιμετώπιζαν κινδύνους.

Τα ιατροδικαστικά αρχεία αποκαλύπτουν και μια έντονη απόκλιση ανάμεσα στις συμβουλές που δίνονταν στις ελίτ και στην πραγματικότητα των φτωχών. Τα ιατρικά εγχειρίδια για τους πλούσιους προειδοποιούσαν κατά του μπάνιου, ισχυριζόμενα ότι το ζεστό νερό άνοιγε τους πόρους και έκανε το σώμα ευάλωτο σε ασθένειες. Αντί για μπάνιο μετά από παιχνίδι, όπως τένις, συνιστούσαν απλώς να αλλάξει κανείς το λινό ή μεταξωτό πουκάμισό του. Φυσικά, αυτή η «λύση» αφορούσε μόνο τους πλούσιους που είχαν μεταξωτά πουκάμισα. Για τους φτωχούς, η λύση ήταν πιο απλή αλλά και πιο επικίνδυνη: απλώς έβγαζαν το πουκάμισο και έμπαιναν στο ποτάμι.

«Οι φτωχοί δεν έχουν την πολυτέλεια να αλλάξουν πουκάμισο», λέει ο Γκαν. «Απλώς το βγάζουν και μπαίνουν στο ποτάμι».