Στις 15 Αυγούστου 1940, η Τήνος ήταν έτοιμη να τιμήσει τη μεγάλη γιορτή της Παναγίας, με το πλοίο του ελληνικού πολεμικού ναυτικού «Έλλη» να δεσπόζει αγκυροβολημένο μπροστά στο λιμάνι.

Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί την τραγωδία που θα ακολουθούσε λίγο μετά τις 8 το πρωί. Το «Έλλη» τορπιλίστηκε από ένα άγνωστο σκάφος, που αργότερα αποδείχθηκε ότι ήταν ιταλικό υποβρύχιο, ενώ μια τορπίλη έπληξε και την προκυμαία του λιμανιού. Οι σφοδρές εκρήξεις προκάλεσαν τον θάνατο ακαθόριστου αριθμού ανθρώπων, κυρίως μελών του πληρώματος της «Έλλης», και άφησαν πίσω τους δεκάδες τραυματίες.

Στο ανακοινωθέν που εξέδωσε η δικτατορική κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά την επομένη, 16 Αυγούστου 1940, αναφερόταν: «Χθες πρωίαν, περί ώραν 8.30, το σκάφος του ημετέρου πολεμικού στόλου "Ελλη", ενώ ευρίσκετο ηγκυροβολημένον εν μεγάλω σημαιοστολισμώ και εις απόστασιν 800 περίπου μέτρων έξωθεν του λιμενοβραχίονος Τήνου, όπου είχε μεταβή επ’ ευκαιρία της μεγάλης θρησκευτικής εορτής της Παναγίας, ετορπιλλίσθη αιφνιδίως παρ’ υποβρυχίου αγνώστου εθνικότητος ευρισκομένου εν καταδύσει.

»Τρεις τορπίλλαι εξεσφενδονίσθησαν κατά της "Ελλης", εκ των οποίων η μία έπληξε το πλοίον εις το μέσον, αι δε δύο άλλαι ηστόχησαν του σκοπού και εξερράγησαν επί του λιμενοβραχίονος. Το υποβρύχιον παρέμεινεν εν καταδύσει και εξηφανίσθη.

»Η τορπίλλη η οποία έπληξε την "Ελλην" εξερράγη κάτωθεν ακριβώς του εν ενεργεία λεβητοστασίου. Εκ της εκρήξεως ο εν ενεργεία λέβης του πλοίου εξερράγη. Ωσαύτως η καύσιμος υγρά ύλη του πλοίου εξεχύθη και ανεφλέγη.

»Τούτου αποτέλεσμα υπήρξεν ότι το πλοίον εστερήθη παντός μέσου προώσεως. Το πλήρωμά του προσεπάθησε παρ’ όλα ταύτα να το ρυμουλκήση εις τα αβαθή με την βοήθειαν των ηγκυροβολημένων εις τον λιμένα εμπορικών πλοίων. Ατυχώς τα ρυμούλκια εθραύσθησαν και η πυρκαϊά η οποία μετεδόθη εις το εσωτερικόν του πλοίου εξηνάγκασε το πλήρωμα να το εγκαταλείψη αφού εξήντλησε παν μέσον προς διάσωσίν του.

»Ο κυβερνήτης και οι αξιωματικοί αφήκαν τελευταίο το σκάφος φλεγόμενον, το οποίον και εβυθίσθη την 9.45΄. Τα θύματα ανέρχονται εις ένα νεκρόν, τον κελευστήν μηχανικόν Παπανικολάου, και 29 τραυματίας.

»Μεταξύ του αστικού πληθυσμού που ευρίσκετο επί της προκυμαίας τινές εμωλωπίσθησαν, μία δε γυνή αρμενικής καταγωγής απέθανεν εκ συγκοπής. Μέχρι της ώρας ταύτης ουδέν στοιχείον περί της εθνικότητος του επιτεθέντος υποβρυχίου κατωρθώθη να εξακριβωθή.»

Όπως έγραφε το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» στις 17 Αυγούστου 1940: «Είνε μεγάλη η κατάπληξις και απερίγραπτον το πένθος του ελληνικού λαού διά το απροσδόκητον και αδικαιολόγητον έγκλημα, το οποίον έπληξε το ελληνικόν πολεμικόν ναυτικόν.

»Εις τον λιμένα της Τήνου, ευρισκόμενον εις μίαν εντελώς ειρηνικήν αποστολήν ίνα παραστή και προσφώση αίγλην εις την θρησκευτικήν πανήγυριν της Παναγίας, κατά μίαν παλαιάν άλλωστε απαρεγκλήτως τηρουμένην ελληνικήν συνήθειαν, το εύδρομον “Έλλη” ετορπιλλίσθη και εβυθίσθη από άγνωστον υποβρύχιον.

»Εις υπαξιωματικός του πληρώματος εφονεύθη, τέσσαρες άνδρες εξηφανίσθησαν. Χιλίαδες προσκυνηταί, παριστάμενοι εις την ακτήν, παρηκολούθησαν με φρίκην την φοβεράν αυτήν πράξιν, την οποίαν ουδείς ημπορεί ακόμη να εξηγήση, να ανεύρη την σημασίαν της».

Τα σύννεφα του πολέμου είχαν αρχίσει να πυκνώνουν πάνω από την Ελλάδα. Η φασιστική Ιταλία του Μπενίτο Μουσολίνι, αφού κατέλαβε την Αλβανία και βρισκόταν σε απόσταση αναπνοής από τα ελληνικά σύνορα, είχε μπει στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο λίγες εβδομάδες πριν από τον τορπιλισμό του «Έλλη», στο πλευρό της ναζιστικής Γερμανίας.

Εβδομήντα χρόνια αργότερα, μαθητές δημοτικού τον Αύγουστο του 1940 στην Τήνο, ο Γιώργος Αμιραλής και ο Αντώνης Κούλης, μαζί με τον Γιώργο Μαλλιάρη, αυτόπτη μάρτυρα του τορπιλισμού, αφηγήθηκαν στο «ΒΗΜΑ» τις συγκλονιστικές στιγμές που έζησαν.

«Όλα έμοιαζαν να κυλούν κανονικά, η μέρα ήταν ηλιόλουστη», θυμάται ο Γιώργος Αμιραλής, «μικροπωλητές διαλαλούσαν την πραμάτεια τους στον δρόμο, ενώ κάποια βαπόρια είχαν σταθμεύσει στο λιμάνι προκειμένου να παρακολουθήσουν τον εορτασμό.

»Το “Ελλη” που εκπροσωπούσε το Πολεμικό Ναυτικό, όπως γινόταν κάθε χρόνο με κάποιο πολεμικό πλοίο στον εορτασμό, βρισκόταν αγκυροβολημένο σε απόσταση περίπου 600 μέτρων.

»Κατά τις 8.30 πέταξε σε χαμηλό ύψος πάνω από το λιμάνι ένα αεροπλάνο, ο κόσμος το θεώρησε ελληνικό και το χαιρέτησε βγάζοντας τα καπέλα και κουνώντας τα μαντίλια του».

Όπως αποδείχθηκε αργότερα, το αεροπλάνο ήταν ιταλικό και βρισκόταν σε αναγνωριστική πτήση, λίγο πριν εκτοξευθούν οι τορπίλες από το ιταλικό υποβρύχιο «Ντελφίνο».

«Καθόμουν σε μια βαρκούλα αραγμένη στο λιμάνι», αφηγείται ο Γιώργος Μαλλιάρης. «Ακούγεται το μπαμ, βλέπω το κατάρτι και τις σημαίες με τις οποίες ήταν στολισμένο το πλοίο να κατεβαίνουν σιγά σιγά. Μόλις ακούστηκε ο θόρυβος επικράτησε πανικός, μας λέγανε “Απομακρυνθείτε, έγινε έκρηξη στα καζάνια του Ελλη”, δεν είχαν περάσει παρά λίγα λεπτά όταν μια δεύτερη τορπίλη χτύπησε στον μόλο. Από την έκρηξη υψώθηκαν νερά, πέτρες και θραύσματα της τορπίλης».

Σύμφωνα με μαρτυρίες, από την έκρηξη αυτή, μια γυναίκα αρμενικής καταγωγής πέθανε από καρδιακή προσβολή.

Όπως ανέφερε «ΤΟ ΒΗΜΑ» στις 14 Αυγούστου 2010, «δευτερόλεπτα αργότερα ακολουθεί η τρίτη τορπίλη. Αυτή θα μπορούσε να είναι η πλέον μοιραία αφού στόχο έχει τα γεμάτα με κόσμο επιβατηγά πλοία που είναι αραγμένα στο λιμάνι».

Όπως περιγράφει ο Γιώργος Αμιραλής: «Τρύπησε τον μόλο καμιά 50αριά μέτρα νοτιότερα από το σημείο που χτύπησε η δεύτερη και αντί να συνεχίσει προς το επιβατηγό πλοίο που βρισκόταν εκεί καρφώθηκε στον πυθμένα της θάλασσας, πραγματικό θαύμα».

Αμέσως μετά την πρώτη τορπίλη, οι ναύτες του «Έλλη» που ήταν σε καλή κατάσταση προσπάθησαν να βοηθήσουν τους συντρόφους τους, οι οποίοι είχαν εκσφενδονιστεί στη θάλασσα ή είχαν εγκλωβιστεί στα παραμορφωμένα σίδερα του πλοίου.

«Αυτό που δεν θα ξεχάσω ποτέ είναι τα κεφάλια των ναυτών που είχαν κολλήσει στα φινιστρίνια την ώρα που το πλοίο σιγά σιγά βυθιζόταν», δηλώνει ο Αντώνης Κούλης.

Μετά τις εκρήξεις, το επιβατηγό «Έσπερος», που ήταν ελλιμενισμένο στην Τήνο, έσπευσε να βοηθήσει το «Έλλη».

«Το “Έσπερος” προσπάθησε να ρυμουλκήσει το πλοίο. Το δυσκόλευε το γεγονός ότι το “Ελλη” συνέχιζε να είναι αγκυροβολημένο αφού δεν είχε γίνει δυνατόν να κοπεί η αλυσίδα του. Η πλώρη του “Ελλη” ήταν ήδη μισοβυθισμένη ενώ υπήρχαν και μαύροι καπνοί. Κάποια στιγμή τα σκοινιά του “Εσπερου” δεν άντεξαν και κόπηκαν».

Η δικτατορική κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά, επιδιώκοντας την ουδετερότητα και τη μη ανάμειξη της Ελλάδας στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν έκανε καμία ανακοίνωση, αν και γνώριζε ότι το υποβρύχιο που επιτέθηκε στο «Έλλη» ήταν ιταλικό. Ωστόσο, πολύ γρήγορα έγινε κοινό μυστικό η εθνικότητα του υποβρυχίου.

«Σχεδόν αμέσως μετά τον τορπιλισμό αρχίσαμε να συζητάμε μεταξύ μας ότι οι δράστες ήταν οι Ιταλοί. Μας το επιβεβαίωσαν και οι άνθρωποι που ήρθαν να ερευνήσουν το περιστατικό και εντόπισαν την προέλευση των τορπιλών» θυμάται ο κ. Μαλλιάρης.

Ο τορπιλισμός του «Έλλη» σημάδεψε γενιές Τηνιακών και Ελλήνων. Ήταν 15 Αυγούστου του 1940 και αποτέλεσε το προμήνυμα όσων ηρωικών, ένδοξων αλλά και τραγικών θα ακολουθούσαν από την 28η Οκτωβρίου του ’40 και μετά.

«Για εμάς τους Τηνιακούς το έπος του ΄40 ξεκινά με τον τορπιλισμό της “Ελλης”», ανέφερε στο «ΒΗΜΑ» το 2010 ο Γιώργος Αμιραλής. «Οταν το πλοίο βυθίστηκε, μια άσπρη λαδιά έμεινε σημάδι πάνω στη θάλασσα. Τον καιρό της Κατοχής όταν η θάλασσα ήταν γαλήνια η λαδιά διακρινόταν από το λιμάνι».